Bu kriz bağlamında Rus gemilerinin boğazlardan geçiş kuralları değişebilir mi?
Konuyla ilgili Sputnik Radyosu’na konuşan emekli deniz kurmay albayı, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin Dış Politika ve Güvenlik Politikası eski danışmanlarından, askeri uzman Prof. Dr. Celalettin Yavuz şunları söyledi:
Türk boğazlarından geçişi düzenleyen rejim, Montrö Boğazlar Sözleşmesidir. 1936’da imzalandı. 22 ülke arasında Türkiye ile Rusya (Sovyetler Birliği) imzacı ülkeler arasında. Bu boğazlardan geçiş rejimi hem ticaret gemileri için hem de savaş gemileri için geçerli. Savaş gemilerinin belli kuralları var. Yani savaşa yakın zamanda, savaşın muhtemel olduğu zamanda veya savaş zamanında veyahut da barış zamanında.
Barış zamanındayken bile hem Karadeniz’e kıyısı olan hem de Karadenize kıyısı olmayan ülkelere ait savaş gemilerinin bazı yükümlülükleri var. Belli bir süre önce deklarasyonda bulunması gibi. Geminin adı, tonajı, taşıdığı yükü, yani silahları, eğer Karadeniz’e girecekse gideceği limanları, rotası, çıkış tarihi vs. gibi bilgilerin verilmesi lazım.
Bunlar Rusya için önemli değil. Rusya için çıkış önemli tabi. Bugün, 1936’da gibi değil, şu anda harp gemileri de olsa ticaret gemileri de olsa boğazlarda yüklü bir trafik var. Hatta bu trafik için Türkiye’de 1990’lı yıllarda bir trafik düzenleme sistemi de yapıldı. Ve zorunlu olmamak kaydıyla geçen gemilerin boğazlara zarar vermemesi için veya kaza yapmaması için, karaya oturmaması için, yalılara çarpmaması için kılavuz kaptan alma durumu da var. Bir mecburiyet değil ama gemilerin çoğu alıyor.
Şimdi harp gemisi için değil ama ticaret gemisi için daha ziyade önemli bu. Çünkü Rusya’nın ticaretinin önemli bir kısmı, aynı zamanda Karadeniz vasıtasıyla Türk boğazları üzerinden yapılıyor. Bu çok önemli bir şey.
Rusya’nın yaptırımlarına karşı Türkiye önlem alabilir mi, yaptırım yapabilir mi? Türkiye Montrö ile bir misilleme yapabilir mi?
Şu var. Örneğin, sisli puslu ve havaların da artık iyice kötüleşitiği bir mevsime girdik. Bugünlerde sis pus çok olur boğazlarda, arkasından da fırtınalar olur. Özellikle poyraz fırtınası çok hakimdir Karadeniz’de. Bunların olduğu zamanda boğazlardan geçiş risklidir. Bu sebeple Türkiye, hem Güney’de Çanakkale boğazının girişinde hem de Marmara’da Karadeniz’e çıkışta veya İstanbul boğazının girişinde Karadeniz’den Marmara’ya geçecek gemileri belli bir süre bekletebilir.
Yani ‘orada fırtına var, geçiş riskli’ diyerek bekletir ve gemiler o bölgelerde demirli olur veya travers yapılır. Şimdi böyle bir şeyi Türkiye yapabilir mi? Yapabilir. Ama illa yapar demiyorum. Böyle bir şey yapabilir. Belki iklim koşulları nedeniyle, hava şartları nedeniyle yapar. Yapsa bile Rusya, ‘Ya bunu bize niye yaptın?’ diyebilir. Ortalık daha da gerilebilir.
Konuyla ilgili bizim diğer muhatabımız – Chatham House Uluslararası Güvenlik Programı Akademisi Kıdemli Üyesi, Müttefikler-Arası İhtiyat Subaylar Konfederasyonu Başkan Yardımcısı Emekli Tuğgeneral Haldun Solmaztürk ise şu değerlendirmelerde bulundu.
Boğazlarda bazı ek tedbirler olabilir. Ama böyle bir şey yalnız Rusya’nın alacağı tedbirlere karşılık şeklinde olacaktır. Yani Rusya bu yönde Türk gemilerine engelleyici, Türk gemilerinin Rus limanlarına giriş çıkışlarını engelleyici tedbir almadığı takdirde Türkiye’nin böyle bir yola başvuracağını zannetmiyorum. Ama Rusya bu tür engellemeler yaparsa, öyle anlaşılıyor ki, Türkiye de karşı tedbirler alacaktır.
