Petrolde, eşi benzeri zor görülecek nitelikte bir düşüş yaşanıyor. ABD ham petrolünden sonra Brent petrol fiyatları da çakılmış durumda. ABD Başkanı Donald Trump, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınının etkisiyle ülkede ham petrol fiyatlarının sıfır doların altını görmesinin "kısa vadeli" olarak değerlendirerek, 75 milyon varil ham petrol alımı yapacaklarını ifade etti. Yine Trump bir başka açıklamasında ABD petrol sanayisini desteklemek amacıyla Suudi Arabistan'dan yeni ham petrol sevkiyatlarını durdurma ihtimalini üzerinde durduklarını ifade etti. Peki süreç bu noktaya nasıl geldi? Fiyatların çakılmasının sonucu ne olur? Kovid-19 pandemisi sonrası bu çöküş toparlanır mı veya bu neye bağlı? Sputnik’in bu sorularına ekonomi yazarı Recep Erçin yanıt verdi.
‘Koronavirüs krizi öncesi petrol, 50-60 dolar civarındaydı’
Erçin, tabloyu anlamanın sürecini Kovid-19 öncesi ve sonrası diye ayırmaktan geçtiğine işaret ederek “Salgın öncesi durum neydi? ABD, kaya gazı/petrolü teknolojisi ile hem kendine yeter hale geldi hem de hızla enerjide ihracatçı konuma erişti. Öyle ki Avrupa'ya LNG satışı için baskı yapmaya başladı. Rusya'nın Kuzey Akım projelerine yönelik ‘Rusya'ya bağımlı olacaksınız’ yönünde propagandaya başladı. Petro-dolar sistemini perçinlemek, enerji yollarının kontrolünü sağlamak için Irak'ı işgal eden, Libya'ya, Venezuela’ya müdahale eden ABD, şimdi pazarda satıcı konumda da yer alarak ağırlığını göstermeye başladı. Yeni oyun bunun üzerine kuruluyordu. Herkesin malumu, arz fazlalığı gündeme geldi. OPEC ve dışı ülkeler üretimde kesinti sözleri verdiler. Sonra anlaşamadılar. Her ne adım atılırsa atılsın petrol o eski 100 dolar seviyelerini görmüyordu. Brent petrolü varili bazen 70 dolarlar seviyesine çıkıp sonra 50-60'larda denge buluyordu. Elbette bunda yenilenebilir enerji kaynaklarının enerji arzında ağırlığının yavaş da olsa artmasının etkisi var. En nihayetinde, Kovid-19 öncesi dönemde dünya ekonomisinin de eskisi kadar hızlı büyümemesi yüzünden talepte bir yatay seyir diyelim hakimden, yeni kaynakların bulunması ile arz fazlası olduğundan fiyatlar genel itibariyla düşüş eğilimindeydi” diye anlattı.
‘Bugün gerçek piyasa, finansal piyasadan intikam alıyor’
Erçin “Kovid-19 ile birlikte ne oldu? Önce Çin, biliyorsunuz dev bir enerji ithalatçısı, devre dışı kaldı. İlk kısımda değindiğim enerji arz eden ülkeler de, koronavirüs etkisi bütün dünyada görülmeye başlayınca düşen fiyatlara rağmen birbirlerini rekabet ettikleri pazarlarda devre dışı bırakmak için bir mücadeleye girdiler. Arz kesintisi ve kısıntısı konusunda süren anlaşmazlıklar o yüzden oldu. Hatırlayalım ilk aşamada Brent petrolün varil fiyatı 40 dolarlara düştü. Bir hafta geçmedi 30 dolarları gördük. Koronavirüsün dünya ekonomilerinde ani duruşa neden olmasıyla yeni denge belki de bu derken, işte son iki-üç gündür ABD tipi ham petrol (WTI) kaynaklı yeni bir çöküşü izliyoruz. Onun hikayesi ise bambaşka. Bir malın fiyatı eksi olabilir mi? Ona ticari bir mal gözüyle bakabilir miyiz? Olsa olsa atıktır. Hatta dışsallıktır. Neyin dışsallığı oluyor derseniz; likit bir emtia olan petrolün vadeli işlemler piyasalarında alınıp satılmasının getirdiği bir dışsallık. Benim petrol ile işim yok ancak spekülasyon yapıyorum ve piyasada dönen vadeli kontratları alıp satıyorum. Böyle bir kriz anında ise kontrat elimde patlıyor! Satacak kimse yok. Açığa satıyorum alan yok. Kimse almazsa kontrat elimde gidip o fiziki petrolü teslim almam lazım. Çünkü bu sefer stok maliyetini bana yazacaklar. Şimdi gidip alamıyorsun da, işin yok çünkü petrolle. Mesela şimdilerde un çok revaçta. Kağıt üzerinde un aldığınızı düşünelim. Bin ton diyelim. Elinde tapu gibi kontrat var. Haziranda satışa hazır bin ton unun olacak. Üretici üretti. Haziran geldi. Ama unda beklediğin alıcı çıkmadı. Un talebi düştü. Ne olacak? Unları göle döküp hamur mu karacaksın? Bu emtia borsaları esasen gerçek alıcı ve satıcılar için iyi bir araç. Ancak bu pazarlara dışarıdan bu işlerle işi olmayanlar girdiğinde, işte böyle açığa satışlar, aman bu kağıdı al üstüne para vereyim durumları gündeme geliyor, kriz zamanlarında. Dr. Volkan Özdemir'in ifadesiyle görülememiş talep çöküşüyle gerçek piyasa (fiziki petrol) finansal piyasadan (kağıt petrol) yılların intikamını alıyor” diye konuştu.
‘ABD finans sistemini yeni dev batıklar bekliyor, Amerikan ekonomisinde beklenenden çok sert bir küçülme yaşanacak’
Erçin ABD’yi bekleyen senaryonun beklenenden çok daha kötü olacağına vurgu yaparak “Elbette petrol dev bir endüstri. Kapitalizmin doğası hep daha fazla üretmeyi gerektirir. Hatta ihtiyaç olsa da olmasa da. Küresel ekonomik mimari de buna hizmet ediyor. Üreticiler de duramıyor. Bu, pedal çevirmek gibidir, durduğun anda düşersin. ABD'de onlarca üreticinin iflas edeceği belirtiliyor. Bunların kredi borçlarının olmaması mümkün değil. ABD finans sistemini yeni dev batıklar bekliyor. Zaten bakın WTI'ın bu kadar sert düşmesi şunu da gösteriyor; ABD ekonomisi beklenenden çok çok daha sert bir küçülme yaşayacak” ifadelerini kullandı.
‘Körfez’i çok ciddi bir kriz vuracak’
Petroldeki bu düşüşün Körfez’e ‘ciddi bir kriz’ olarak döneceğine değinen Erçin “OPEC ve dışı ülkelerin kamu maliyeleri alt üst olur. Körfez'i ciddi bir kriz bekliyor. Ve elbette onlara mal satan ülkeleri. Eski alım güçleri kalmayacak. Bu fiyat düşüşü geçici de olsa, öyle hızlı bir toparlanma bekleyemeyiz. Yani Brent'in yeniden 50-60 doları görmesi zaman alacak. Bu petrol zengini ülkelerin talebinin uzun süre düşük kalmasına neden olacaktır. Bu ülkelere mal satmak eskisi kadar kolay olmayacak. Diğer yandan eğer hükümetleri bugüne kadar halklarına sağladıkları refahı sunamazlarsa siyasi değişimler de bekleyebiliriz. Bu Körfez için geçerli. İran'ı ayrı tutuyorum. Onlar yıllardır direniş ekonomisinde. Rusya bir şekilde ayakta kalacaktır. Ama bu fiyat gerilemesi onun da bütçesini sarsacak, bu çok net. Kime yarar derseniz; yukarıda da bir cümle değindim. Çin, toparlanıyor ve enerjiye ihtiyacı var. Dev bir ithalatçı. Bu fiyatlar Çin'in daha da rekabetçi fiyatlarla karşımıza çıkmasını sağlayacaktır. Çünkü diğer güçlü üreticilerin toparlanması zaman alacak” dedi.
‘ABD, Suudi Arabistan’dan petrol ithalatını keserse, petro-dolar sistemi çöker’
Peki ABD Enerji Bakanı Brouillette’in Trump'ın Suudi Arabistan’dan petrol ithalatının yasaklanması seçeneğini göz önünde bulundurduğu sözleri nasıl yorumlanmalı? Bu uygulanması olasılık dahilinde olan kararın arkasında ne var? Erçin’in bu soruya yanıtı şu oldu:
“İddialı bir öngörü olacak ama ben bu kararın uygulanacağını sanmıyorum. Eğer bu yapılıyorsa ABD hegemonyasına hizmet eden petro-dolar sisteminin resmiyette de iflasının ilanı olur. Suudiler'i zor zamanlar bekliyor diyebiliriz. ABD ne kadar saldırgan bir dış politika izliyor olsa da gerçekçi bir duruşu var. Zaten iflas etmiş bir sistemin dışsallıklarını daha fazla soğurmak istemiyor olabilir. ABD-Suudi ilişkileri konusunda çok uzman değilim. Dışarıdan gördüğüm tablo bu. ABD zaten bu krizle birlikte kendi içindeki sorunları çözmeye daha çok ağırlık vermeli. Öyle türlü ayak oyunlarıyla Sanders'ı devre dışı bırakıp eski düzenin kodamanı Biden'ı öne çıkararak durumu kurtaramazlar. ABD içinde ciddi rahatsızlıklar, kırılmalar var. Trump bu kırılmaları daha da derinleştiriyor.”
Pandemi sonrası yeni düzen neden ‘Freycinet Planı’ olmasın?
Erçin’e göre petrolün tekrar toparlanması oldukça uzun ve zorlu bir süreçten geçiyor. Erçin “Yukarıda ifade ettim zaman alacak. Yani bunu hepimiz görebiliriz. Çünkü ekonomiler açılsa bile ölü fiyattan birçok ülke sağlam stok yapmış olacak. İşin bir de başka boyutu var. Bu konuda bir yazı kaleme almak istiyorum ama ilk sizin için ifade etmiş olayım: koronavirüs pandemisi sonrası kurulacak yeni düzen neden ‘Freycinet Planı’ yenilenebilir enerji yatırımları olmasın? Freycinet Planı; biliyorsunuz adını Fransız Bayındırlık Bakanı Charles de Freycinet'ten alır. Plan özetle; kamunun altyapı yatırımlarında demir yollarının inşasını öncelemesini esas alır. Kamu ciddi bayındırlık işlerine girer” dedi ve ekledi:
“Uluslararası Yenilenebilir Enerji Ajansı'nın (IRENA) en taze ‘Küresel Yenilenebilir Enerji Görünümü’ raporunda deniyor ki; daha iddialı bir karbonsuzlaşma için gereken yatırım büyük sosyo-ekonomik faydalara sahip olacak; küresel GSYİH'i 2050 yılına kadar 98 trilyon ABD doları artıracak ve yenilenebilir enerji sektöründe yaklaşık 42 milyon yeni iş yaratılması sonucu, istihdam mevcut seviyesinin dört katına çıkacak. Üstelik buna enerji verimliliğinde 21 milyon ve sistem esnekliği kapsamında 15 milyon yeni iş eklenebilir. İşte size yeni bir büyüme hikayesi. Kamu ağırlığını artıracaksa bu alanda temiz enerji için artırsın. Bu yönde bir ortak irade ortaya konulursa fosil yakıt fiyatları biraz zor toparlanır.”
