Yuh-Yuf çekmek

Bir maçta veya bir kızgınlık anında hepimizin dilinden mutlaka “yuh” kelimesi dökülmüştür. Hatta kimi zaman kendimize kızdığımızda da “yuh bana” bile deriz. Peki, bu protesto sözü nereden geliyor?

Türk Dil Kurumu’nun Güncel Türkçe Sözlüğü, 'yuh çekme'yi beğenilmeyen, tasvip edilmeyen birine veya bir duruma karşı haykırmak” diye açıklıyor.

Peki, bu protesto sözü nereden geliyor?

Sorumuzun yanıtını, Kudret Emiroğlu’nun 'Gündelik Hayatımızın Tarihi' isimli kitabından okuyalım:

“Bugün kargışın yerini protesto aldı. Eskiden yuhalamanın karşılığı ‘yuf çekmek’ti. Bu deyimin aslı, ‘yuf borusu çekmek’tir ki yuf borusu, ‘kerrenay’ın küçüğü, aynı zamanda ‘nefir’ denilen boynuzdan bir borudur ve dervişlerce çalınır.

Kerrenay, Evliya Çelebi’ye göre, eşek sesine benzer ses çıkaran, IV. Murad’ın Revan’dan getirdiği bir çalgıdır. Bu aletle birlikte mehter takımının sazları arasında bulunan nefir ise ‘yuf’la daha ilgilidir.

Nefir sözcüğü aslen cemaat demektir. Nefir borusu, canlarına, mallarına çoluk ve çocuklarına saldırmak üzere düşmanın gelmekte olduğunu belde halkına haber vermek için çalınır ve o belde halkından gücü yetenlerin (nefirin) üstüne cihat farz olur; nefer sözcüğünün kökü de budur.

Nefir borusu içerik olarak yuf borusunu açıklamakla birlikte, sözcüğün kendisini açıklamıyor. Nefes almak için açılmış dar, küçük pencerenin adı da ‘yuf deliği’dir. Ahmet Vefik Paşa sözlüğünde ‘yuf’u ‘boş, nafile’ diye açıklar ve yuf borusu çalmak dışında yuf olmak, yufa gitmek, yuf sana, yuf olunmak kullanımlarını verir. Ayrı madde olarak aldığı ‘yuha’nın anlamı ise ‘terzil için bağrışma, yuhaya tutmak, yuha çağırmak’tır.

14. yüzyılda Âşık Paşa’nın ‘Garibname’sindeki ‘Yoksa ger hayvan huyiyse bu hu sana / Âdem iken hayvan oldun yu sana’ beytinden başlayarak, borulu ya da borusuz yuh çekilmektedir.”