'11 Eylül'ün 20. yıldönümünde Afganistan'dan çekilme gücü eriyen Amerikan emperyalizminin yansıması'

İbrahim Varlı’ya göre, 11 Eylül'ün 20'inci yıldönümünde gelen Afganistan'dan çekilme, gücü erimekte olan bir Amerikan emperyalizminin yansıması. Bunda Çin ve Rusya gibi aktörlerin rolü var. Ancak askeri geri çekilmenin siyasi geri çekilme anlamına gelmediğini belirten Varlı, Biden'ın yeni bir hegemonya restorasyonuna soyunduğu görüşünde.

ABD, 11 Eylül 2001'de İkiz Kuleler ve Pentagon'u vuran terör saldırılarının 20'inci yıldönümünü 'en uzun savaşı' Afganistan'dan çekilerek karşıladı. Çekilme kararıyla ilgili ABD içerisindeki tartışmaları 'yönetmeye' çalışan Joe Biden yönetimi, 20 yıl önce George W. Bush yönetiminin 'terörle küresel savaş' stratejisiyle başlattığı, Afganistan'ın ardından Irak'ın işgali ile devam eden büyük askeri müdahalelere son vereceği iddiasında. Yıldönümünden hemen önce gerçekleşen çekilme operasyonu ve tahliyelerin fiyaskoya dönüşmesiyle eleştiri okları altındaki Biden, en başta Amerika'nın itibarını sarsmakla eleştirilirken, hegemonya düşüşü tartışılıyor.

11 Eylül'ün 20'inci yıldönümünde ABD'nin görünümünü BirGün gazetesi yazarı ve Haber Koordinatörü İbrahim Varlı ile konuştuk.

'Müesses nizamın kafa karışıklığı içinde olduğunu görüyoruz'

İbrahim Varlı'ya göre, her gelen başkanın farklı yol ve yöntemlerle uygulamaya çalıştığı ABD'nin stratejik görünümü Amerikan müesses nizamında kafa karışıklığı olduğu izlenimi yaratıyor:

“Bugünden geriye bakarak bir okuma yaptığımızda çok farklı senaryo ve tezler üretebiliriz. Bu konuda Amerikan yönetiminin de müesses nizamının da bir kafa karışıklığı içinde olduğunu görüyoruz. Her gelen başkanın kendine göre çizdiği bir Amerikan stratejisi var. Bush, Obama, sonra Trump’ın şimdi de Biden’ın. Amerika’nın da bu konuda içeride çok ciddi tartışmalara gebe olduğunu biliyoruz. Orada da tek vücut bir siyasi erk yok. Farklı çıkar çevreleri söz konusu. Onların da kendilerince dayattığı veya her gelen başkanla birlikte hayata geçirmeye çalıştığı birtakım stratejiler söz konusu. Bush geldiğinde silah endüstrisinin ciddi bir desteği ve lobisiyle iktidara gelirken onun uyguladığı politikalar olabiliyor. Obama gibi daha Demokrat kökenli adaylar geldiğinde de daha farklı stratejiler izleniyor. Genel olarak aynı yere çıkan ama farklı yol ve yöntemlerle hayata geçirilmeye çalışılan birtakım stratejiler söz konusu. 2021’in Amerika’sını açıkçası 2023’te de bir şekilde göreceğiz."

'Her geçen gün eriyen bir Amerikan emperyalizmiyle karşı karşıyayız'

11 Eylül saldırılarının yıldönümünde gelen çekilmenin ABD'nin Afganistan'dan siyasi çekilmesi anlamına gelmediğini belirten Varlı, benzer gelişmelerin Irak gibi ülkelerde de görülebileceğini söyledi. Dünyanın birçok noktasında birden askeri varlık bulundurmanın artık ABD'yi zorlar hale geldiği görüşündeki Varlı, aşağıya düşüş eğrisi sergileyen bir Amerikan emperyalizmiyle karşı karşıya olduğumuz değerlendirmesinde bulundu:

"Tam da 11 Eylül saldırılarının 20. yılında Afganistan’dan fiili olarak çekilme söz konusu. Ama ABD’nin askeri olarak çekilmesi siyasi olarak da çekildiği anlamına gelmiyor. Şimdi Afganistan özelinde konuşuyoruz ama ilerleyen dönemlerde benzer bir senaryo Irak için de hayata geçirilecek. Bir kısım askeri çektiler, bir kısmı hala var. Bunların da tamamının çekilmesi tartışılıyor. Fikirleri şu anlamda değişiyor. Aynı anda dünyanın birçok noktasında onlarca ülkede askeri birlik barındırıyorlar. Birçok sıcak çatışmanın içindeler. Buna Somali dahi diyebiliriz. Suriye, Irak, Afganistan ve çeşitli ülkeleri hatta biraz daha zorlarsak Ukrayna’yı dahi ekleyebiliriz. Fiili bir şey içindeler, liberaller dahil. Ne kadar büyük bir güç olursanız olun dünyanın çeşitli coğrafyalarında aynı anda bir savaş sürdüremiyorsunuz. Amerika’nın artık buna o kadar kudreti, gücü yok. Hala en büyük askeri güç. Ekonomik güç olarak da hala daha varlığını sürdürüyor. Çin ile neredeyse kafa kafaya geldiler ama hala güç onda. Ama bu gücü her geçen eriyen bir Amerikan emperyalizmiyle karşı karşıyayız. Eskisi gibi bir eğri yukarı doğru gitmiyor, sürekli aşağı doğru düşen bir eğri söz konusu.”

‘ABD’nin gücü düştükçe Rusya ve Çin gibi yeni aktörler devreye giriyor’

ABD'nin ekonomik gücünü yitirmesiyle birlikte siyasi ve askeri açıdan da zayıflamasının kaçınılmazlığına dikkat eken Varlı, artık 20 yıl öncesinin Amerikası'ndan bahsedilemeyeceği görüşünde. Bu gidişatla birlikte Çin ve Rusya'nın da eklenebileceği yeni aktörlerin devreye girdiğini anımsatan Varlı, Washington'ın bu koşullarda birçok bölgede bulunmayı kaldıramaz hale gelmesinin Afganistan'dan çekilmede etkili olduğu değerlendirmesinde bulundu. Varlı, buna karşılık ABD'nin Afganistan'daki nüfuz alanını, küresel ve bölgesel çıkarlarını sürdürmek için her türlü planı yaptığı görüşünde.

“Ekonomik olarak gücü kaybettiğinizde siyasi ve askeri olarak da zayıflıyorsunuz. Yine bir numaralı güç olsa da 20 yıl öncesinin Amerika’sından bahsedemeyiz. Gücü düştükçe de yeni hegemonik güçler, yeni aktörler devreye giriyor. Çin diyebiliriz, Rusya’yı da dahil edebiliriz. Çünkü birçok anlamıyla Amerika’ya kafa tutan bir Rusya gerçekliğiyle karşı karşıyayız. 20 yıl öncesinin Rusya’sı yok. Askeri ve siyasi anlamda ABD’de birçok alanda rahatlıkla bilek güreşine tutuşabilecek bir güçten bahsediyoruz. Böyle olunca Amerika, ‘Aynı anda birçok bölgede bulunmayı kaldıramıyoruz. Zaten buralardaki askeri, ekonomik ve siyasi yük oluşmuş durumda. Biz çekilelim. Bu çekildiğimiz yerleri de bölgesel aktörlerle sürdürmeye çalışalım’ düşüncesi içerisinde. O yüzden siyasi olarak Afganistan’dan çekildikleri anlamına gelmiyor. Hala oradaki nüfuz alanını, küresel ve bölgesel çıkarlarını sürdürmek için her türlü plan programı yapmış durumdalar. ‘Afganistan’dan çekildik ama buradan artık bize ne’ denmiyor. Taliban’ı devreye sokuyor. Taliban ‘Amerika’nın bir anlamda bir projesi’ olarak Afganistan’ın başında. Trump yönetimi, 28 Şubat 2020’de Doha’da o anlaşmayı yapmamış olsaydı bugün Taliban, bugün aslında iktidara gelmeyecekti. Afganistan 15 Ağustos 2021 tarihinde düşmedi, aslında bir buçuk yıl önce 28 Şubat 2020’de Doha’da verilen o pozla, anlaşmayla birlikte düştü. Ondan sonra bütün Afganistan askeri ve güvenlik bürokrasisi, Amerika’ya Afganistan’ı teslim ettiler. Birer birer ya kaçtılar ya silah bıraktılar ya da o motivasyonsuzlukla Taliban ile savaşmadılar.”

'ABD aslında yeni bir hegemonya restorasyonu için anlaşarak kontrollü bir şekilde bıraktı'

ABD'deki tartışmalara atıfta bulunan Varlı, Kabil'den tahliyeler sırasında oluşan manzaranın Washington için bir yenilginin ifadesi olduğunu söyledi. Diğer andan Varlı, ABD'nin bir anlamda hegemonya restorasyonuna dikkat çekerken, Taliban'la anlaşarak ülkeyi bıraktığı tezinin de yabana atılmaması gerektiğini belirtti. Varlı, ABD'nin geçmişte de pek çok yerden çekildiğini yahut çekilmek zorunda kaldığını anımsattı:

“Bu konuda çok ciddi tartışmalar var. İki farklı görüş var. Bir tanesi Amerika yenildi, hakikaten de yenildi. Hangi planı yapmış olursa olsun Amerika’nın oradan elini kolunu sallayarak çıkması, havalimanındaki görüntüler Amerika için bir yenilgidir. İkinci görüş de şu. Taliban ile anlaştı. Aslında yeni bir hegemonya restorasyonu için anlaşarak kontrollü bir şekilde bıraktı. Bu da çok yabana atılabilecek bir tez değil. Ama her ikisinde de nihayetinde çıplak gözle baktığımızda yenildi. 20 yıldır orada olan son askerini bindirdiği uçakla çıktı. Bir yenilgidir bu. Arka planda bu işi ne saiklerle yapmış olursa olsun. Vietnam’ı andıran görüntüler yaşandı. Bu Amerika için bir imaj kaybı, her türlü bir itibarsızlıktır. Ama yeni birtakım plan programlar içerisinde olduğunu, yeni bir stratejiyi hayata geçirmek için çekildiğini de rahatlıkla söyleyebiliriz. Evet yenildi ama bunu dert edecek bir durumda değil. Geçmişte de pek çok yerden çekildi. Küçücük bir Karayip Adası, Küba’ya dair Domuzlar Körfezi Çıkarması yaptılar, yenildiler ve geri çekildiler. Afganistan’dan ilk yenilgisi değil. Küba’dan başlayarak Orta Amerika ülkelerinden de Ortadoğu’dan da Güney Asya’dan da her yerden çekilmek zorunda kaldılar. Şu anda çıplak gözle tanık olduğunuz için bize yeni geliyor ama yeni değil. Bundan sonra da yenilecektir. Hiçbir güç mutlak ve sonsuz değildir, yenilmeyecek bir güç yok. Amerika da zaten küresel hegemonik etkisini her geçen gün kaybeden bir ülke. Afganistan’da da yenildi.”

‘Biden ile yeni bir liberal müdahalecilik dönemi başlıyor'

ABD'nin 11 Eylül saldırılarını kullanarak kendi iç kamuoyunu güvenlikçi konseptle dizayn ederken, dünyanın her yerine müdahale edebilmenin önünü açtığını anımsatan Varlı, Biden’ın 'büyük askeri operasyonların döneminin sona erdiği' sözlerinin sadece Afganistan için geçerli olduğunu yeni bir liberal müdahalecilik modelinin başladığı değerlendirmesinde bulundu:

“ABD askerlerini kaybetti, ülkeyi yerle bir etti, ekonomik olarak da kayıpları oldu. Ama ‘kazanım olarak’ dünyanın her tarafına saldırmasının önünü açtı. Terörle mücadele adı altında ve iç güvenlik yasalarını da uydurarak bunun önünü açtı. 'Artık biz bataklığı olduğu yerde kurutacağız' stratejisini hayata geçirdiler. Amerika tek başına bile kıta sayılabilecek bir ülke. Kendi toplumsal dinamiklerinde, kamuoylarını bir şekilde alıştırdılar. İçeride ciddi güvenlikçi politikalar hayata geçirdiler. 200 yıllık bir ülkeden bahsediyoruz. Bir şekilde toplum şok tedavisiyle kontrol altına alınıp bu yeni güvenlikçi konsepte adapte edildi. Bu yasalar, kanunlar benimsetildi. Amerika’yı bir anlamda bu salrdırılar üzerinden fiili bir polis devletine dönüştürdüler. Dünyayı terörize ettiler. İstediği yere istediği şekilde terörizmle mücadele adı altında girdiler. Afganistan ile başladı, kitle imha silahları denilerek Irak’ta devam edildi. Şu anda istedikleri ülkeye müdahale edebilmenin önünü açtılar. Örneğin yarın Nijerya’ya Boko Haram bahanesiyle saldırabilirler. Biden’ın büyük askeri operasonların döneminin sona erdiğini söylemesi sadece Afganistan için geçerli. Biden ile beraber yeni bir liberal müdahalecilik modelinin başladığını düşünüyorum. Yeni evrede çok daha farklı bir Amerikan müdahaleciliğini görebiliriz. Afganistan’dan çekildiler. Ama birçok yere girecekler. Çin’i kuşatma hedefiyle Asya Pasifik yığınak yapıyorlar. O evre sona ermiş değil. Son olarak Amerika, Afganistan’dan ne kazandı? Çin ile Rusya’nın arasında Güney Asya’da bir ülke çökertildi. Şimdi orası dünyanın dört bir tarafından gelen radikal İslamcıların merkezi yapıldı. Hasım olarak ilan ettiği iki büyük rakibi Çin ve Rusya’nın ortasına fitili çekilmiş bir el bombası bırakmış oldu. Bu Amerika açısından bir kazanç olarak kabul edilebilir.”