Irak ve Suriye tezkeresi 7’nci kez uzatılmak için yeniden TBMM’nin gündemine geliyor

Irak ve Suriye’ye sınır ötesi operasyon için Cumhurbaşkanına verilen yetkinin iki yıl daha uzatılmasını öngören Cumhurbaşkanlığı tezkeresi, bu hafta TBMM Genel Kurulu’nda oylanacak. Daha önce bir yıllığına çıkarılan tezkerenin bu kez iki yıllık bir süreci kapsayacak şekilde Genel Kurul’a sunulması ise dikkat çekiyor.

Emekli Kurmay Albay Ünal Atabay, Sputnik için yaptığı değerlendirmede, tezkerenin TBMM Genel Kurulu’na sunulmasının iç hukukun bir gerekliliği olduğunu belirterek şunları söyledi:

Türkiye, terörle mücadelesini yıllardır sürdürüyor. Bu kapsamda özellikle hep Irak konusu gündemdeydi. Kuzey Irak'taki mücadele için asker gönderilmesi veya Irak'ta asker bulundurması veya NATO kapsamında bu faaliyetler hep TSK tarafından TBMM’de verilen tezkerelerle yerine getirildi. Ama son 10 yıldır Suriye meselesinin de eklemlenmesi ile birlikte buradaki terörle mücadele ve buradan Türkiye'ye yönelik gelen tehditler neticesinde Türkiye, Irak ve Suriye tezkeresini birleştirerek çıkarmaya başladı. Çünkü Irak ve Suriye coğrafyasını bir bütün, terörle mücadele bir bütün olarak görüldü ve bu nedenle de tezkereler birleştirildi.

‘Bir yıllık bir süre içerisinde sonlanmayacağı görülüyor’

Atabay, tezkerenin iki yılı kapsayacak şekilde çıkarılmasına dair ise şunları söyledi:

Henüz Suriye meselesinin daha kısa sürede tamamlanmayacağı buradaki tehdidin bir yıllık bir süre içerisinde sonlanmayacağı görülüyor. Dolayısıyla her yıl gelmek yerine iki yılda bir gelsin hatta üç yılda bir gelmesi bu koşullarda normal görmek mümkün. Mesela Libya tezkeresi de 18 aylık çıktı, işte Lübnan tezkeresi var önümüzdeki günlerde muhtemelen bir yıllığına muhtemelen uzatılacaktır. Bu kapsamda bakmak gerekiyor.

‘Elinde hazır tutacağı bir yasal dayanak çıkarıyor’

Aynı zamanda Suriye’ye yönelik askeri harekat da bugünlerde tartışılıyor. Atabay, bu konuda, “İdlib'deki gerginlik, Tel Rıfat veya Münbiç veya Fırat'ın doğusuna yönelik bir harekat beklentisi olduğu bu günlerde tezkerenin genel kuruldan geçmesi zamanlama açısından bakıldığında biraz daha anlamlaşıyor. Ama bu tezkerenin geçmesi demek Suriye'ye yönelik, herhangi bir alana yönelik bir harekatın yapılacağı anlamı taşımıyor. Türkiye kendi güvenliği için elinde hazır bulunduracağı, elinde hazır tutacağı bir yasal dayanak çıkarıyor” değerlendirmesinde bulundu.

Tezkereler Kore ile başladı

Türkiye’nin sınır ötesi askeri operasyon için tezkereleri 1950’lere dayanıyor. Meclis, 6 Aralık 1950 tarihli birleşiminde ilk kez, Kore'ye Türk askerinin gönderilmesi için dönemin hükümetine izin verdi.

Meclis, Kıbrıs'a asker gönderilmesi konusunda çeşitli tarihlerde 3 kez izin verdi. Bu konudaki tezkereler, 16 Mart 1964, 17 Kasım 1967 ve 20 Temmuz 1974'te tarihlerinde geldi.

Irak'ın Kuveyt'i işgaliyle başlayan "Körfez Krizi" sürecinde de TBMM'den, 12 Ağustos 1990, 5 Eylül 1990 ve 17 Ocak 1991'de 3 tezkere çıktı.

Hükümetler ayrıca, 8 Aralık 1992'de iki ayrı tezkereyle Somali ve Bosna Hersek'e, 20 Şubat 1997'de İsrail-Filistin çatışmalarının yaşandığı El Halil'e, 10 Nisan 1997 ve 23 Temmuz 1998'de Arnavutluk'a, 8 Ekim 1998'de Kosova'ya, 10 Ekim 2001'de Afganistan'a asker göndermek için TBMM'den izin aldı.

Tarihi 1 Mart tezkeresi

ABD'nin Irak'a yönelik operasyonuyla ilgili olarak 4 Başbakanlık tezkeresi, 2003'te TBMM'ye sunulurken, bunlardan Türk askerinin yabancı ülkelere gönderilmesi ve yabancı ülke askerlerinin Türkiye'ye gelmesini içeren tezkere kabul edilmedi.

Türkiye'deki askeri üs ve tesisler ile limanlarda gerekli yenileştirme, geliştirme, inşaat ve tevsi çalışmaları ile altyapı faaliyetlerinde bulunmak amacıyla ABD'li teknik ve askeri personelin 3 ay süreyle Türkiye'de bulunmasına izin verilmesine ilişkin karar, 6 Şubat 2003'te TBMM'den çıktı.

TBMM, 20 Mart 2003'te, TSK'nin Kuzey Irak'a gönderilmesine, bu kuvvetlerin belirlenecek esaslar çerçevesinde kullanılmasına ve muhtemel bir askeri harekat kapsamında yabancı silahlı kuvvetlere mensup hava unsurlarının Türk hava sahasını kullanmalarına 6 ay süreyle izin verdi.

Irak Savaşı nedeniyle "TSK'nin yabancı ülkelere gönderilmesi ve yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunması için Hükümet'e yetki verilmesine" ilişkin 25 Şubat 2003 tarihli Başbakanlık tezkeresi, TBMM Genel Kurulunda 1 Mart 2003'te "salt çoğunluğa ulaşılmaması" nedeniyle kabul edilmedi. Irak ile ilgili 2003'teki diğer tezkere ise 7 Ekim tarihli oldu.

Kongo'daki seçimlerde güvenliği sağlayacak uluslararası güce, Türkiye'nin asker göndermesine ilişkin Başbakanlık tezkeresi, 27 Haziran 2006'da TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi.

TBMM'ye, Türk askerinin Lübnan'a BM Geçici Görev Gücü (UNIFIL) kapsamında gönderilmesine ilişkin 12 Başbakanlık, 3 Cumhurbaşkanlığı tezkeresi sunuldu. İlk Lübnan tezkeresi, 5 Eylül 2006'da Meclis'ten geçti. Lübnan tezkeresi, 2006'dan bu yana 14 kez uzatıldı. Bu hafta Lübnan tezkeresinin uzatılması yeniden Meclis gündemine gelecek.

Irak'ın kuzeyine sınır ötesi operasyon tezkeresi

Irak'ın kuzeyi için Meclis'e 7 Başbakanlık tezkeresi gönderildi. TBMM'nin 17 Ekim 2007 tarihli kararıyla, TSK unsurları Irak’ın kuzeyine gönderildi. Bu yetki 2008, 2009, 2010, 2011, 2012 ve 2013'te olmak üzere 6 kez uzatıldı.

TBMM'ye, TSK deniz unsurlarının, Aden Körfezi, Somali karasuları ve açıkları, Arap Denizi ve mücavir bölgelerde görevlendirilmesi için 10 Başbakanlık tezkeresi, 3 Cumhurbaşkanlığı tezkeresi sunuldu. Bu kapsamda ilk Meclis kararı 10 Şubat 2009'da alındı. Meclis, bu tarihten itibaren TSK unsurlarının gönderilmesine ilişkin 12 kez daha izin verdi. Türk askerinin bu bölgelerdeki görev süresinin bir yıl daha uzatılmasına ilişkin Cumhurbaşkanlığı tezkeresi, 26 Ocak 2021'de Meclis'ten geçti.

Libya’ya asker gönderildi

Meclis'e Libya'ya asker gönderilmesine ilişkin 1 Başbakanlık, 2 Cumhurbaşkanlığı tezkeresi sunuldu. Bu kapsamda ilk TBMM kararı, 24 Mart 2011'de çıktı. TBMM'de 2020'de iki ayrı Libya tezkeresi kabul edildi. 2 Ocak 2020'de Meclis'ten geçen tezkere 22 Aralık 2020'de 18 ay uzatıldı.

7 Irak ve Suriye tezkeresi Meclis'ten geçti

TBMM'nin 4 Ekim 2012 tarihli kararıyla, Suriye'den Türkiye'ye yönelebilecek ilave risk ve tehditlere karşı gerekli tedbirlerin alınması kapsamında, TSK'nın yabancı ülkelere gönderilmesine ilişkin hükümete yetki verildi. Meclis, bu konudaki tezkereyi, 4 Ekim 2013'te görüşerek süreyi yeniden uzattı. 2013'ten sonra Suriye ve Irak'a yönelik tezkereler birleştirilerek sunuldu. Bu kapsamda 7 Irak ve Suriye tezkeresi Meclis'ten geçti.

"Irak ve Suriye'deki terörist örgütlerden Türkiye'ye yönelebilecek saldırıların bertaraf edilmesini" öngören Başbakanlık tezkeresi, 2 Ekim 2014'te Genel Kurulda kabul edildi. "Irak ve Suriye tezkeresi", 2014'ten bu yana 6 kez uzatıldı.

Mali ve Orta Afrika'ya asker gönderilmesine ilişkin 6 tezkere Meclis'ten geçti. 20 Kasım 2014'te TBMM Genel Kurulunda kabul edilen tezkere, 2016, 2017, 2018, 2019 ve 2020'de olmak üzere 4 kez uzatıldı.

Afganistan'da 2015’te başladı

Son 6 yılda Afganistan'a asker gönderilmesine ilişkin 4 tezkere Meclis'ten geçti. 2 yıllık tezkere 6 Ocak 2015’te kabul edildi. Afganistan tezkeresi bu tarihten itibaren 3 kez uzatıldı. Meclis, bu konudaki son tezkereyi, 22 Aralık 2020'de görüşerek, süreyi 6 Ocak 2021'den itibaren 18 ay daha uzattı.

Öte yandan TBMM, 17 Kasım 2020 tarihinde Azerbaycan’a ilişkin bir tezkereyi de kabul etti.

Böylece Meclis'ten 71 yılda 76 yurt dışına asker gönderme tezkeresi geçti.