Siyasi ortaklıktan ekonomik ve askeri işbirliğine: Türkiye-Katar ilişkileri nasıl gelişti?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye - Katar Yüksek Stratejik Komite 7. Toplantısı için Doha’da resmi ziyarette bulunuyor. Türkiye’nin Körfez bölgesindeki en güçlü müttefiki olan Katar’la ekonomik ve askeri ortaklık yüksek düzeyde seyretse de Doğu Akdeniz gibi noktalarda kimi zaman karşıtlıklar da bulunuyor.

Katar’daki görüşmeler bu sefer Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ve Katar Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Şeyh Muhammed Abdulrahman Al Sani’nin basın toplantısında Reuters muhabirinin “Türkiye, Katar’a para talep etmek için mi geldi?” sorusu üzerine gergin başladı.

Katar Dışişleri Bakanı Al Sani, Türkiye’nin ekonomik gidişatı nedeniyle ortaya çıkacak fırsatları değerlendirdiklerini söyledi ve "Katar’ın Türkiye’deki yatırımları büyük ve olumlu. Bu kriz geçici bir krizdir. İnşallah aşılacaktır” dedi.

Bakan Çavuşoğlu ise “Biz bugün buraya, Katar'dan herhangi, spesifik olarak Türkiye'ye para göndermesi için değil, ilişkilerimizi her alanda geliştirmek için geldik. Zaten SWAP anlaşması da kendi aramızda var. Daha önceki yıllarda bu anlaşmaya varmıştık" açıklamasında bulundu. Çavuşoğlu ayrıca "Öyle bir tablo çizdiniz ki, Türkiye ekonomisi tamamen bitmiş tükenmiş gibi. Bu doğru değil, ekonomik göstergelere baktığınız zaman, Türkiye ekonomisinin büyümesi dünyada ilk sıralarda" diye ekledi.

Türk lirasının değer kaybettiği ve enflasyonun yükseldiği bir döneme denk gelen ziyarette böyle bir sorunun sorulması, Türkiye’nin daha önce yaşadığı ekonomik zorluklarda Katar’ın yatırımlarıyla destek vermesinden kaynaklanıyor. Sputnik, Türkiye-Katar ilişkilerinde önemli dönüm noktalarını ve yaşanan gelişmeleri derledi.

Suriye, Libya ve Mısır’da ortak hareket

Katar 1971’de bağımsızlığını ilan etti. Mutlak monarşi ile idare edilen ülkede, siyasi partiler bulunmuyor. Ülke, El Thani hanedanı tarafından yönetiliyor. 1939’dan itibaren denizinde petrol ve doğalgazın varlığı keşfedilen Katar, günümüzde dünyanın bilinen en büyük üçüncü doğalgaz rezervine sahip olması ile ve dünyanın en büyük sıvışaltırılmış doğalgaz şirketi Qatargas’a sahip olmasıyla önem taşıyor.

Katar’dan Türkiye’ye ilk ziyaret 2001 yılında gerçekleşse de iki ülkenin ilişkilerinin pekiştirdiği dönem Arap Baharı sürecine dayanıyor. Libya ve Suriye'deki iç savaşların ortaya çıkışlarında ve devamında aynı gruplara destek veren iki ülke Mısır’daki siyasi değişimde de aynı pozisyondaydılar. Müslüman Kardeşler’in (İhvan) dünyadaki en önemli iki destekçisi oldular. Mısır'da Hüsnü Mübarek yönetiminin Arap Baharı dalgasıyla 2011 yıkılıp 2012'de Müslüman Kardeşler'in kurduğu Özgürlük ve Adalet Partisi'nin lideri Muhammed Mursi'ye geçmesiyle Katar’dan ekonomik, Türkiye’den siyasi destek kuvvetli bir şekilde geldi.

2013’te Abdulfettah Sisi, Mursi'yi askeri darbe ile devirerek yönetimi ele geçirdi ve Müslüman Kardeşler örgütü üyelerinin birçoğu Katar ve Türkiye’ye sığındı. Bu süreçte Türkiye ve Katar, Mısır’daki darbeyi kınayarak ülkede kalan Müslüman Kardeşler örgütü üyelerinin serbest bırakılması için diplomatik mücadele verdi.

İki ülke arasındaki siyasi birliktelik yeni anlaşmaları da beraberinde getirdi. İki ülke arasındaki üst düzey diyalog kanalı olan Yüksek Stratejik Komite (YSK) toplantıları 2014’te başladı. Bu çerçevede, birinci toplantısı 2 Aralık 2015 tarihinde Doha’da, ikinci toplantısı 18 Aralık 2016 tarihinde Trabzon’da, üçüncü toplantısı 15 Kasım 2017 tarihinde Doha’da, dördüncü toplantısı 26 Kasım 2018 tarihinde İstanbul’da gerçekleştirilen YSK mekanizmasının beşinci toplantısı 25 Kasım 2019 tarihinde Doha’da, altıncı toplantı ise 26 Kasım 2020’de Ankara’da düzenlendi. Yedinci toplantı ise 7 Aralık 2021’de Doha’da düzenlendi. Bu toplantılarda Katar’la çok sayıda anlaşma, protokol ve mutabakat zaptı imzalanıyor.

Türk askeri Katar’da

İki ülke arasındaki ilişkiler sadece ekonomik ve siyasi boyuttan ilerlemedi. Askeri işbirlikleri de ilişkilerin önemli bir yapıtaşını oluşturuyor.

Askeri işbirliği, Arap Baharı’ndan kısa bir süre sonra 2011 Mayıs’ın yapılan savuma sanayi ürünleri anlaşmasıyla başladı. Türkiye’nin Katar’a Bayraktar TB2 Silahlı İnsansız Hava Aracı satması ise önemli bir dönüm noktası oldu. 20 Aralık 2014'te, Katar Emiri Şeyh Tamim bin Hamad el Sani’nin Türkiye ziyaretinde ise iki ülkenin karşılıklı olarak birbirinin topraklarında asker konuşlandırabilmesini öngören bir askeri işbirliği anlaşması imzalandı. Türkiye-Katar ikili askeri ilişkileri kapsamında bölgesel barışa katkı sağlamak amacıyla Türk askeri Ekim 2015’te Tarık Bin Ziyad Kışlası’nda konuşlandı. Bu üs Aralık 2017 yılından itibaren Katar-Türk Birleşik Müşterek Kuvvet Komutanlığı adını aldı. Bu üssün yakınlarına bir askeri üs daha inşa edildi.

2014'te Katar’ın Türk Silahlı Kuvvetleri’nin kara araçları alanında en önemli tedarikçilerinden biri olan BMC'nin yüzde 49’unu satın alması da uzun süre gündemde yer edindi. Daha sonra Sakarya’daki Tank Paleti Fabrikası’nın Katar ortaklı BMC’nin kullanımına verilmesi de bu tartışmaların odağında yer aldı.

Genelkurmay Başkanı Orgeneral Yaşar Güler, Türkiye-Katar Ortak Askeri Komitesi toplantısı için bulunduğu Doha’da 2 Mart’ta, Katar Genelkurmay Başkanı Ganim bin Şahin el Ganim ile “Katar Askeri Hava Aracı ve Destek Personelinin Türkiye’de Geçici Konuşlanması Konusunda Teknik Düzenleme” protokolünü imzaladı. Buna göre, Katar kendi askeri pilotlarının eğitilmesi amacıyla askeri uçaklarını ve personelini teçhizatlarıyla birlikte Türkiye’ye konuşlandırabilecek. Katar’a ait askeri uçaklar, Türk hava sahasını ve belirlenen üs ve havaalanlarını kullanabilecek. Katar’ın eğitim amacıyla konuşlandırabileceği askeri uçak ve personel sayısını Türkiye belirleyecek, ancak Katar’ın Türkiye’ye konuşlandırabileceği uçak sayısı 36, personel sayısı da 250’yi geçemeyecek.

Öte yandan Katar, Türkiye’den zırhlı kara araçları, çeşitli mühimmatlar ve simülatör sistemleri de satın aldı.

Ambargoya karşı destek

5 Haziran 2017'de, Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Salman öncülüğünde Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Mısır ve Bahreyn'in de katıldığı ülkeler, Katar'a Müslüman Kardeşler'e verdiği destek ve İran'la ilişkilerini gerekçe göstererek ambargo uygulamaya başladı. Katar’ın kara sınırının kesildiği bu dönemde Türkiye, Katar’ın en büyük destekçisi oldu. Ambargonun kalkması için şartlar arasında Katar'daki Türk askeri üssünün kapatılması, Müslüman Kardeşler üyelerinin ülkeden çıkması da vardı. Türkiye ülkedeki asker sayısını artırırken Katar'a İran hava sahasını kullanarak süt ürünü, meyve, sebze gibi gıda ihtiyaçlarını gönderdi. Katar’a destek ambargo sona erene dek sürdü.

Katar’ın yatırımları arttı

2018 yaz aylarında Türkiye ile ABD arasında yaşanan krizde (ABD vatandaşı Pastör Andrew Brunson’ın tutuklanması ile başladı) ABD'nin Türkiye'ye yönelik yaptırım kararı, Türk lirasının değer kaybını artırdı. Bu süreçte 15 Ağustos 2018'de Ankara'ya gelen Katar Emiri El Sani, Türkiye'ye 15 milyar dolarlık doğrudan yatırım yapacaklarını açıkladı. İki ülkenin merkez bankaları arasında swap anlaşması da imzalandı.

İki ülke arasında ticaret hacmi giderek artarken bunun 2019 yılı sonunda 1,4 milyar doların üzerine çıktığı açıklandı. 2020’de Katar, Borsa İstanbul'un yüzde 10'luk hissesi de satın aldı. Öte yandan Katar’ın denizcilik, ulaştırma gibi birçok alanda da Türkiye’ye yatırımları oldu.

İhtilaflı saha: Doğu Akdeniz

Doğu Akdeniz’deki ihtilaflı alanlardan biri olan 10. Parsel için Güney Kıbrıs’ın Mart 2016'da çıktığı ihaleyi ABD’li Exxon Mobil ile Katar Petrolleri ortaklığı kazandı. Bu Türkiye açısından rahatsızlık yaratan bir durum oldu. Dönemin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak, "Bizi hayrete düşüren, firmalar içinde Katar'ın da olması. Bizi sadece şaşırtmadı, aynı zamanda da üzdü" açıklamasında bulundu.

Bu konudaki son gelişme ise 5. Parsel’de yaşandı. Söz konusu parsel için Güney Kıbrıs’ın Exxon Mobil ile Katar Petrolleri’ne ruhsat verildiği haberleri üzerine 4 Aralık’ta açıklama yayınlayan Türk Dışişleri Bakanlığı, şu ifadeleri paylaştı:

Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin ülkemizin ve Kıbrıs Türklerinin haklarını görmezden gelerek, tek taraflı olarak ilan ettiği sözde 5 numaralı ruhsat sahası için ExxonMobil – Katar Petrolleri Ortaklığı’na doğalgaz arama izni verdiğine dair haberler, Doğu Akdeniz’de gerçekte kimin gerginlikten yana olduğunu bir kez daha açıkça göstermektedir. Türkiye, hiçbir yabancı ülkenin, şirketin veya geminin deniz yetki alanlarımızda izinsiz olarak hidrokarbon arama faaliyetlerinde bulunmasına, bundan önce olduğu gibi bundan sonra da asla fırsat vermeyecek, ülkemizin ve KKTC’nin haklarını kararlılıkla savunmaya devam edecektir.