'Kazakistan'da renkli devrim girişimi oldu, ABD-Rusya görüşmeleri öncesi yaşanması dikkat çekici'

Dr. Adıbelli’ye göre, Kazakistan’da renkli devrim girişimi oldu, olayların Rusya ile ABD/NATO görüşmeleri gelmesi dikkat çekici. Bu tür gelişmelerin küresel güçlere fırsatı yaratacağını anımsatan Adıbelli, KGAÖ üzerinden hızla yanıtlanmasına vurgu yaptı. Adıbelli'ye göre yeni kurulan Türk Devletleri Teşkilatı’nın işlevsizliği eleştirileri yersiz.

Eski Sovyet cumhuriyetlerinden Orta Asya'nın enerji kaynaklarıyla ve geniş coğrafyasıyla öne çıkan ülkesi Kazakistan'daki kriz ve jeopolitik yansımaları tartışılıyor. Kazakistan'da LPG zamlarına karşı gösteriler ve grevlerin ardından silahlı isyana dönüşen olaylar yönetimin talebi üzerine Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü'nün (KGAÖ) devreye girmesi eşliğinde büyük ölçüde dindi. Rusya'nın Avrasya Ekonomi Birliği ve Çin'in Kuşak ve Yol girişiminin çakıştığı bir coğrafyada meydana gelen ve Batı'da 'renkli devrim' motifleriyle algılanan olayların Rusya ile ABD ve NATO'nun Cenevre'de başlayan güvenlik garantileri görüşmeleri öncesine denk gelmesi dikkat çekiyor.

Gelişmeler ve jeopolitik yankılarını Dumlupınar Üniversitesi’nden Asya politikaları uzmanı Dr. Barış Adıbelli ile konuştuk.

‘Kazakistan’da bir renkli devrim girişimi oldu, Tacikistan-Kırgızistan hattından beklerken Kazakistan'dan gelmesi şaşırtıcı’

Dr. Barış Adıbelli’ye göre, Kazakistan’da bir renkli devrim girişimi olduğu söylenebilir. ABD’nin Afganistan’dan çekilmesi sonrası 'ABD'nin en uzun savaşı sona eriyor ama Avrasya'nın en uzun savaşı başlıyor' tespiti yaptığını belirten Adıbelli, IŞİD Horasan grubuna atıfla Tacikistan-Kırgızistan hattında yeni istikrarsızlıklar beklenirken, olayların Kazakistan'da patlamasının şaşırtıcı olduğunu söyledi. Renkli devrimlerin örneklerinin 2000'lerden beri ortada olduğunu anımsatan Adıbelli, "Bu tip durumlarda küresel güçler ya fırsatı yaratır ya da ortaya çıkan fırsatı değerlendirir" vurgusu yaptı:

“Kazakistan’da yaşanan olaylara bakarken referans noktalarımız var. Bir renkli devrim girişimi oldu diyebiliriz. Amerika ve NATO’nun Afganistan’dan çekilmesini konuştuğumuzda ‘Bu çekilme yaşanıyor. Amerika’nın Afganistan’daki en uzun savaşı sona eriyor ama bu sefer Avrasya’nın en uzun savaşı başlıyor’ demiştim. Oradaki çekilmenin bir zafer olmadığı, yani ABD'nin çekilmesiyle orada barış anlamında yeni bir dönemin başlamadığını aksine büyük bir kaos ve istikrarsızlık sürecinin geldiğini söylemiştim. Zayıf halka Tacikistan-Kırgızistan hattı. IŞİD Horasan, Tacikistan ve Kırgızistan’ı tehdit ediyor. Fakat biz bu beklentideyken esas patlama hiç ummadığımız, güçlü olarak bildiğimiz Kazakistan’da böyle bir olayın yaşanması dikkatlerin farklı yönlere çekti. Renkli girişim düşüncesine şunun için yakınım. 2000’lerin ortalarında örneklerini gördük. Ukrayna, Gürcistan ve Kırgızistan’da gördük. Tibet’te Çin’e karşı ayaklanmalar oldu. Ondan sonrası şekil değiştirdi, Arap Baharı adı altında tüm Ortadoğu coğrafyasında gördük. Artan yumurta fiyatlarından dolayı İran’da halk sokağa döküldü. Halk rejime, Hamaney’e eleştiriler yöneltti. İran’da bunu bir iki defa gördük. Trump, Twitter’da İran’daki olaylarla ilgili ‘İran halkı sizi destekliyoruz. Sizin için bir şey yapamıyoruz ama kalbimiz sizinle’ demişti. Bu tip şeylerde küresel güçler ya fırsatı yaratır ya da ortaya çıkan fırsatı değerlendirir. Kazakistan’da ortaya çıkan fırsat görüldü."

'Dışarıdan yapılan girişim Rusya'yı gördüğünde geri adım atacak'

Adıbelli renkli devrim girişimine karşı Kazakistan'da çok hızlı davranıldığı, gelişmelerin Amerikalıları 'KGAÖ'den neden yardım istendiğini' sorgulatmak durumunda bıraktığını vurguladı. Adıbelli'ye göre gönderilen barış gücü birliğinin sayısı az olsa da Rusya'nın varlığı başlıbaşına bir 'caydırıcı' unsur:

"Ancak çok hız davranıldı. Amerikalılar ‘Neden Rusya’dan yardım istediler anlayamadık’ diyor. Bu nokta da biz de diyoruz, 100 binin üzerine ordun var, askerin var, polis teşkilatın var. Neden Rusya’dan? KGAÖ’yü toplasanız kaç kişi edecek? 100 bin asker varken bir tarafta 2000 küsür askerle aslında mesele Rusya’nın bir şekilde o denklemin içine sokularak dışarıdan yapılan bu girişime karşı aslında Rusya ile birlikte bunu engelleme. Dışarıdan yapılan girişim Rusya’yı gördüğünde geri adım atacak. Verdiği tepkiye bakarsak Tokayev’in oynadığı oyun tutmuş gibi. Blinken, ‘Rusya’yı neden çağırdınız, çok anlamlı değil’ dedi, devamında “Evinize girdi mi bir daha çıkaramazsanız’ dedi. Rusya da buna yanıt verdi. Burada Kazakistan’a KGAÖ ki Rusya’nın NATO’su olarak adlandırılıyor Rusya’nın gelmesi ABD’nin çok hoşuna gitmiş değil.”

'Çok önemli bir haftanın öncesinde dikkatleri dağıttı'

Kazakistan'daki olayların Rusya ile ABD/NATO arasında çok önemli müzakerelerin yapılacağı bir haftanın hemen öncesinde patlamasına dikkat çeken Adıbelli, Moskova'nın 'Ukrayna üzerinden yaşanan krizi' diplomasi masasına çekme çabalarına karşılık ABD ve NATO'dan gelen karmaşık mesajlara atıfta bulundu:

“Bu çok önemli bir hafta. Ukrayna meselesinde diplomasinin öne çıktığı bir hafta olacak. Kazakistan’daki gelişmelerin gölgesinde geçen günlerde NATO bakanlar toplantısı yapıldı. NATO, ‘Artık Rusya ile diyalog kuralım’ diyorlar. Bir de şunu diyorlar, o da Amerikan tarafından gelen bir şey; ‘Rusya’nın güvenlik garantisi adını verdiği teklifte hepsinin kabul edilebilirliği yok’. Ukrayna ve Gürcistan’ı NATO’ya almayın, bize söz verildi daha önce’ diyor. Blinken, ‘NATO hiçbir zaman Rusya’ya doğuya doğru genişlemeyeceğiz diye bir söz vermedi’ dedi. Rusya-NATO Konseyi olacak. Tüm bu süreç, Kazakistan meselesi aslında Rusya’nın bir anda dikkatini de dağıtmış oldu. Rusya da beklemiyordu Kazakistan’da böyle bir durum olacağını. Bu Rusya’nın renkli devrimi diyen var, bu Amerika’nın renkli devrimi diyen var. Ukrayna olmasaydı beyin fırtınası yapılırdı. Rusya bu meselenin askeri boyuttan diplomasi boyutuna çekilmesini istiyor. Nihayetinde Kremlin, Biden ile yapılan telefon görüşmesinin iyi geçtiğini söylüyor. Biden, iç kamuoyuna ve Ukrayna’ya mesajları sert gösterse de onlar da memnun."

'Burada bir kaosun Çin’in Kuşak ve Yol’unu da etkilemesi ister istemez engellemiş olunuyor'

Adıbelli kimilerinin de Kazakista'daki olayların Çin'e ve Kuşak ve Yol'a karşı bir operasyon yorumlarını öne çıkardığını anımsatırken, sonuçları itibarıyla bir kaosun engellenmiş olmasına dikkat çekti. Kazakistan'daki krizin çözümünde KGAÖ öne çıkarken, tıpkı Türk Devletleri Teşkilatı gibi askeri bir örgüt yapısı taşımayan ŞİÖ'nün 'geride durduğunu' belirten Adıbelli, tartışmalarin Rusya’dan çok KGAÖ üzerine yoğunlaşacağını söyledi:

"Tam bu sırada Kazakistan’ın bu şekilde ortaya çıkmasıyla ilgili çok yorum var. Kimileri de Çin’e karşı yapılmış bir operasyon olarak görüyor. Rusya’nın Orta Asya’ya Avrasya’nın göbeğine inmesi ABD’yi hoşnut etmiyor. Kazakistan, Çin’in çok önemli bir partneri. Enerji konuları da var ama Kuşak ve Yol’un Batı’ya açılan en önemli kapısı Kazakistan. Kuşak ve Yol hem Rusya hattına hem de Türkiye hattına yani orta koridora geldiği hat burası. Burada bir kaosun Çin’in Kuşak ve Yol’unu da etkilemesi ister istemez engellemiş olunuyor. KGAÖ çok ön plana çıktı. Bir kez daha ŞİÖ baypas edildi. İlki 2010’da Kırgızistan’daki olaylarda oldu. O zaman ABD de müdahil oldu, ŞİÖ kenara bırakıldı. ŞİÖ bir savunma örgütü değil. Benzer şekilde Türk Devletleri Teşkilatı için de bu söyleniyor. Ama ŞİÖ ile Türk Devletleri Teşkilatı aynı formdalar. Askeri örgüt değiller. Burada Rusya’nın da kendine göre bazı amaçları var. Bir, Ermenistan’ın başbakanı Paşinyan şu anda KGAÖ’nün başında. Ermenistan meselesinde KGAÖ harekete geçmedi. Belarus, Kırgızistan ve Tacikistan var. Bu coğrafyalara da bir mesaj veriliyor; ‘Güvenliğinizden ben sorumluyum. Buraya yönelik herhangi bir dış müdahalede karşılarında bizi bulurlar’. Dolayısıyla burada bundan sonraki tartışmalar Rusya’dan çok KGAÖ üzerine yoğunlaşacaktır. ŞİÖ geride kaldı dediğim bu. Bundan sonra KGAÖ yıldızını öyle parlatacak. ŞİÖ armut ise NATO da elma. Yani türdeş değil. Belki Amerika bunun üzerinden yola girecek."

'IŞİD militanlarının Kazakistan'da olduğu iddiaları var'

Adıbelli, IŞİD militanlarının Kazakistan'da olduğu iddialarına atıf yaparken, Ortadoğu'da icat edilen mobilitesi yüksek bu örgütün geçirgen bir coğrafyada bu şekilde anılmasına dikkat çekti:

"IŞİD militanlarının Kazakistan’da olduğu iddiası var. IŞİD’in yapay bir örgüt olduğu biliniyor. Ortadoğu’da icat edildi, toplanıp yerleştirildi. Taliban’ın IŞİD Horasan ile mücadele etmesinin engellendiği söyleniyor. Öyle de bir yerde ki Çin sınırına yakın. Mobilitesi yüksek. Coğrafya da çok geçirgen. Tüm Orta Asya öyle. Yoksa fırsattan istifade onlar da ortalığı adına mı gitmiştir. 1989’da Çin’deki Tiananmen olayında toplanan öğrenciler bir iki ay içinde rejime yöneldi. Buradan yola çıkarak bakılınca Kazakistan’da da böyle oldu. Masum başladı ama hızlı bir şekilde böyle oldu.”

‘Türk Devletleri Teşkilatı yeni kurulan bir örgüt, açılalı aylar olmuş bir örgüt ‘niye yapmadı’ dememeliyiz’

Türk Devletleri Teşkilatı’nın yeni kurulan bir örgüt olduğunu vurgulayan Adıbelli, işlevsizliği nedeniyle haksızlık yapılmaması gerektiği görüşünde. Adıbelli, Türk Devletleri Teşkilatı'nın ekonomik işbirliği ve dayanışma boyutlarının bulunduğu ancak askeri boyutunun bulunmadığını anımsattı:

“Türk Devletleri Teşkilatı’na haksızlık yapıyoruz, çünkü daha yeni kurulan bir örgüt. Bir örgütü bu kadar çabuk şekilde aktif etmek, ‘Müdahale etsin’ demek o örgüte yapılacak en büyük yanlışlık. ŞİÖ 2001’de kurulduğunda Amerika ve diğer ülkeler tarafından sabun köpüğü olarak adlandırdılar. ŞİÖ ne zaman kendini gösterebildi? 2005’te Astana zirvesinde ABD’ye 'Orta Asya’da üsleri derhal kapat' dediği zaman. Hem 'Afganistan’dan asker çek' dedi hem de 'üyelerimizin topraklarından çek' dedi. O zaman ŞİÖ uluslararası alana girdi. Aradan 4 yıl geçmiş. Şimdi açılalı daha aylar olan Türk Devletleri Teşkilatı’na ‘Niye yapmadı?’ dememeliyiz. Türk Devletleri Teşkilatı’nda ekonomik işbirliği, her alanda dayanışma var ama askeri boyutu yok. Öbür tarafta Kazakistan’ın içinde bulunduğu KGAÖ var. BM’nin 51 maddesi zaten o hakkı veriyor ve başvuruyor. Zaten bu tür örgütler karşılaştıkları sorunlarla yüzleşe yüzleşe büyürler. Bundan sonraki süreçte daha hızlı bir müdahale olacağını düşünüyorum. Hepsi aynı bölgenin ülkeleri. Türk Devletleri içerisinde olan devletler zaten KGAÖ’de de varlar. Dayanışma, istişare, uluslararası camiada daha büyük destek bağlamında olabilir. Bu yönde destek vereceğini Türk Devletleri Teşkilatı açıkladı. İşin ötesinde yeniden stratejimiz bir sarsıntıya uğradı. Orta Asya, Türkiye’nin Asya politikasının göbeğiydi. Onun için Türk Devletleri Teşkilatı’nda öteki projeler bu minvalde yürüyordu. Kazakistan da çok önemli bir sütundu. Bu iş burada olunca bütün şok burada ortaya çıktı. Herkesin kafası karışık. Bunun nedeni herkesin şaşırmış olması çünkü kimse Kazakistan’da bunu beklemiyordu.”