‘Asya NATO'sundan bahsedilirken Rusya ve Çin'in dayanışması kadar normal bir şey yok’

Gökhun Göçmen’e göre ABD, 'Ukrayna'ya saldırı' retoriğiyle savaş ve tehdit enflasyonu yaratıyor. Çin'in ABD'nin AUKUS ve QUAD gibi ittifaklarla genişleme refleksinin kendisine yönelebileceğinin farkında olduğunu belirten Göçmen, Rusya ve Çin'in dayanışmasının normal olduğunu vurguladı.

ABD ve NATO, Rusya Federasyonu'nun ittifakın genişleme ve Rusya sınırlarına askeri yığınağının yarattığı krize dur demek için sunduğu güvenlik garantileri anlaşmalarına 1.5 ay sonra nihayet yazılı yanıt verdi. Rusya, yanıtların ana talepleri karşılamaktan uzak olduğunu belirtse de diplomasiyi sürdürmeye hazır görünüyor. Batı'nın yanıt vermesine paralel olarak Çin yönetiminden de bu krizle ilgili daha net açıklamalar geldi.

Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi, ABD'li mevkidaşı Antony Blinken ile telefonda görüşürken, Çin Dışişleri'nin sitesinden yayınlanan açıklama önemliydi. Açıklamada Vang Yi'nin 'Ukrayna sorununda' Minsk Anlaşmalarına işaret ederken, güvenliğin askeri ittiakları güçlendirmek ve genişletmekle garanti altına alınamayacağını vurgulaması dikkat çekti.

Batı medyasında Çin'in Rusya'dan 'gerilimin 4 Şubat'da başlayacak Pekin'deki Kış Olimpiyatları sırasında yükseltilmemesinin istendiği' iddiaları ise Çin Dışişleri tarafından kesin bir dille yalanlandı. Bakanlık bu iddiaları 'rezilce numaralar' diye nitelendirirken, Rusya ve Çin arasında güveni sarsmaya yönelik girişimlerin beyhude olduğunu vurguladı.

ABD ve NATO'nun genişleme krizine yönelik Çin'in tutumunu gazeteci ve yazar Gökhun Göçmen ile konuştuk.

‘Çin, ABD'nin AUKUS ve QUAD gibi ittifaklarla genişleme refleksinin yarın kendilerine yönelebileceğinin farkında’

Gökhun Göçmen’e göre, 'Ukrayna' temasıyla sunulan krizde genelde uluslararası krizlere karışmayan Çin'in tutumunu yansıtan net açıklama Dışişleri Bakanı Wang'ın ABD'li mevkidaşı Blinken'le görüşmesiyle geldi Pekin'in can alıcı vurgusunun Rusya'nın NATO'nun genişlemesine yönelik endişelerine hak vermek olduğunu belirten Göçmen, 'NATO'nun anılmamasının Pekin için ABD'nin başka ittifaklarla aynı çevrelemeyi kendisine yapması olarak algıladığının işareti olduğunu söyledi. Göçmen Ukrayna konusunda ise Wang'ın BM Güvenlik Konseyi çatısında Minsk çözümüne işaret ettiğini vurguladı:

“Moskova ve Pekin arasındaki stratejik ortaklığın boyutlarını daha önce konuşmuştuk. Ukrayna konulu krizdeyse Çin’in açıklaması Blinken ile görüşmeden sonra daha net biçimde geldi. Zaten stratejik ortak olarak herhangi bir durumda Rusya’ya destek vermesi bekleniyordu, özellikle jeopolitik krizler bağlamında. Bu desteğin çerçevesini Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi dün Amerikalı meslektaşı Blinken ile yapmış olduğu görüşmede çizmiş oldu. Öne çıkan üç nokta var. Çin bu zamana kadar uluslararası krizlerde tarafsız olmasıyla meşhurdur. Yine aynı durumu yapıyor, taraflara itidal tavsiye ediyor. Ama bu noktadan sonra can alıcı vurgulara geçelim. Bu noktalardan ilki Rusya’nın endişelerinin haklı olduğunu ve giderilmesi gerektiğini söylüyor. Moskova yönetiminin temel endişelerini NATO’ya da iletmişti. ‘NATO sınırlarımıza doğru genişlemesin’. Wang Yi de bu endişelerin haklı olduğunu söylüyor ve ‘Bir ülkenin güvenliği askeri blokların genişletilerek sağlanması mümkün değil’ uyarısında bulunuyor. Wang Yi burada NATO’ya vurgu yapmıyor. Bugün Ukrayna’da yaşanan gerilimin, Rusya’yı tedirgin eden noktanın yarın Çin’i de endişelendirebileceği anlamını çıkarmak mümkün. NATO bugün Rusya’nın sınırlarına doğru genişlerken, ABD eski Sovyet ülkelerini askeri amaçla kullanırken, altyapılarını dahi Rusya’yı kuşatmak için seferber ederken Asya Pasifik’e geldiğimizde de şunu görüyoruz. ABD çeşitli askeri ittifaklar kurma peşinde. Geçtiğimiz yılın en önemli hadisesi AUKUS anlaşmasıydı. İlerleyen zamanlarda nereye evrileceği, genişlemesi ya da nükleer teknolojilerin kullanımı konuları bilinmese de askeri bir ittifak, ortaklık olması Çin’i yeteri kadar tedirgin ediyor. QUAD da var. Hindistan ile düzenledikleri ortak tatbikatların bir kurumsallaşma halini alıp almayacağı konusunda henüz bir fikrimiz yok ama öngörülerimiz var. Wang Yi’nin buradaki çıkarımı şu; herhangi bir askeri blok Rusya ve Çin’i tedirgin ediyor. Bu askeri blokların iki ülkenin de sınırlarına dayanmasından oldukça rahatsız. Üçüncü olarak da şunu söylüyor. Avrupa’nın güvenliği meselesinden bahsedeceksek BM Güvenlik Konseyi çatısı altında bu işler ilerletilmeli ve yeni bir Minsk Anlaşması ortaya konulmalıdır. Bu halde Çin bu tip bir anlaşmayı destekleyecektir. Geleneksel olduğu üzere de tarafları Soğuk Savaş zihniyetini terk etmeye çağırıyor. Metinde yeni olarak geçiyor ama iki tane Minsk süreci var. Sonuncusunu kastettiğini düşünüyorum."

'Bir tarafta Ukrayna diğer tarafta Tayvan liderliği son derece ABD yanlısı politikalar izliyor'

ABD yönetiminin genişleme refleksinin yarın farklı coğrafi bölgeler ve adalar üzerinden Çin'e yönelebileceğini belli ettiğini anımsatan Göçmen, Tayvan'a yapılan yüklü miktarda silah sevkıyatlarına işaret etti. Göçmen Tayvan liderliğinin Ukrayna'ya destek mesajlarının altını çizdi:

"Bu noktada Çin’in bir çerçeve çizdiğini söylemek mümkün. Bugün Ukrayna’da yaşanan ABD liderliğindeki NATO’nun genişleme refleksinin yarın farklı coğrafi bölgeler ya da adalar üzerinden Çin’e doğru yönelebileceğinin farkında. Zaten Washington yönetimi de bunu yeteri kadar belli ediyor. Tayvan’a yüklü miktarda silah sevkıyatı yapmaları bu noktada Asya Pasifik’te kızıştırmak istedikleri bir alan olarak göze çarpıyor. Reuters’in haberine göre Tayvan lideri, Ukrayna’ya destek açıklamasında bulunmuş ve empati duyuyoruz diye eklemiş. Arada herhangi ne tarihsel ne de coğrafya olarak benzerlikten bahsetmek mümkün değil. Ama bir tarafta Ukrayna diğer tarafta Tayvan adasının liderliği son derece ABD yanlısı politikalar izliyor. Tek ortak noktaları bu diye düşünüyorum.”

‘ABD Rusya’nın açıklamalarına rağmen bir savaş ve tehdit enflasyonu yaratıyor’

ABD'nin 'Rusya'nın Ukrayna'yı işgal edeceği' temasıyla bir savaş ve tehdit enflasyonu yaratmaya çalıştığı görüşündeki Göçmen, bu yolla müttefikleri hizaya getirme hedefinin başarılamadığı değerlendirmesinde bulundu. Diğer yandan Rusya ve Çin'in meseleyi 'bir kuşatma hamlesi' olarak doğru okuduklarını söyleyen Göçmen, Moskova ile Pekin arasına kama sokma çabasının yeni değil, ABD devlet aklının öteden beri enstrümanlarından birisi olduğunu anımsattı:

“Lavrov bugünkü açıklamasında yine savaş olmayacağını söyledi. ABD bir savaş ve tehdit enflasyonu yaratmaya çalışıyor. Çünkü ancak bu şekilde müttefiklerini bir araya getirerek seferber edebilir. Bunu başaramadı. Lavrov’un meselenin Çin ile de ilgili olduğu da yer aldı açıklamasında. Neticede ABD kurduğu söylem üzerinden müttefiklerini seferber edemeyerek ‘kaslarını gösteremezken’, diğer tarafta Rusya ve Çin meseleyi çok doğru okuyorlar. Meselenin bir kuşatma ve çembere alma meselesi olduğunu farkındalar ve bu noktada dayanışmalarını sürdürüyorlar. Rusya ve Çin arasına kama sokma meselesi yeni değil. ABD devlet aklının kullandığı enstrümanlardan bir tanesi. Soğuk Savaş’ta Nixon döneminde de tanıklık ettik. Benzer konuları farklı kılıflar altında gündeme getiriyorlar. Şi Cinping, Putin’e 'Kış Olimpiyatları düzenlenirken saldırmayın' demiş. Elbette her ülke bir kere düzenlediği etkinliğin üzerine böylesine bir gölge düşmesini istemez. Fakat iş o noktaya gelirse de kimsenin 'biz burada kayak yapacağız, lütfen savaş çıkarmayın' demesi mümkün değil. Bütün dünyayı etkileyecek belki de bir felakete tanıklık edilecek. İki ülke liderinin kalkıp da böyle bir seviyeden dosyayı açmalarını beklemek en iyimser tahminle saflık olur. İki ülke meseleyi bambaşka bir jeopolitik gözlükle okuyor. Şunu biliyorlar. Burada gerçekleşen hadise burada kullanılan enstrümanlar yarın farklı lehçelerle Çin’in üzerinde de tatbik edilmeye çalışılabilir. Zira ABD açıkça şunu söylüyor. Bizim için en akut, hayati meydan okuma Çin Halk Cumhuriyeti. Şu anda da mücadele edeceğimiz hasım ise Rusya.”

‘Asya NATO'sundan bahsedilirken Rusya ve Çin'in dayanışması kadar normal bir şey yok’

Çin'in İngilizce yayın yapan gazetesi Global Times'ın eski editörü Hu Xijin'in, "Rusya ABD ve NATO tarafından kuşatılmaya direnirken yalnız olmayacak. Elbette Çin, Rusya'ya destek teklifi sunacaktır" şeklindeki sosyal medya paylaşımını da değerlendiren Göçmen, bunun en başta ekonomik yaptırım tehdidi karşısında destek ifadesi olduğu görüşünde. Pekin'in nazarında Batı'nın askeri ittifaklarla yarın Çin'i hedef alabilme potansiyeli olduğunu belirten Göçmen, NATO'nun iki yıl önce gündemine Çin'i aldığını anımsattı:

“Ekonomik yaptırımlar uygulanması söz konusuyken böylesine bir cümlenin yazılması bana ilginç geldi. Çin medyası özellikle Çin’in en büyük İngilizce yayın organı Global Times’ın eski genel yayın yönetmeni olunca her ne kadar sivil bir şahıs olsa da işin içinde biraz daha ciddiyet arıyoruz. Bunun da yaptırım sopasından sonra gelmesi de Çin’in tüm ekonomik olanaklarıyla arkasında durmak istediğini, en azından böyle bir iradesi olduğunu gösterir gibi geldi. Ama Çin’in resmi bir devlet söylemi değil. Ama burada en önemli nokta şu, Batı bir ‘kaslarını göstermek’ istiyor, bunun için askeri ittifaklar kuruyor. Bunların hedefi yarın Çin olabilir. 2 yıl önce ilk defa NATO’nun gündemine Çin’i soktular. Şimdi yavaş yavaş farklı platformlarda başka ülkeleri bir araya getirmeye çalışıyorlar. Asya NATO’su mu kurulacak, NATO, Asya-Pasifik’te görev alabilir mi; bunlar tartışılıyor. Dolayısıyla iki ülke bu meseleyi tamamen jeopolitik düzlemde okuyorlar. Bu noktada da dayanışmaları kadar normal bir şey olmayacaktır."

'Biden gamlı baykuş gibi 'Rusya şu zaman saldıracak' diyor, Ukrayna'dan 'yapmayın' diye tepki geliyor; iş komediye döndü'

ABD'nin müttefiklerini caydırıcılık için zor ikna ettiği görüşündeki Göçmen, Biden'ın 'gamlı baykuş' gibi sürekli 'Rusya saldıracak' dediğini ancak Kiev'de bile 'yapmayın' mesajı verildiğini belirterek meselenin 'komediye döndüğünü' söyledi:

"ABD bir caydırıcılık testi yapmak istedi. Ama bu zamana kadar caydırıcılığı bırakın daha çok müttefiklerini toparlamaya çalıştı. NYT’de ‘Almanya’yı zorla ikna ettiler, yarım ağızlı caydırıcı önlemler alındı’ diye bir makale vardı. Nasıl caydırıcı önlemler alacak? Müttefiklerinin moralini bozuyor diye haber var. Bir taraftan gamlı baykuş gibi Biden sürekli Ukrayna size şu zaman saldıracak diye Ukrayna’dan tepki geliyor, artık bunu yapmayın diye. Aslında Ukrayna sahasında dramla başlayacak bir şeyin komediye gittiğini görüyoruz. Umarız daha fazla ileri gitmezler ve bu iş çözülür. En önemlisi de Rusya’nın haklı endişelerinin giderilmesiyle son bulur.”