'Ruble kararıyla uzun vadede ABD dolarının uluslararası para birimi olmasının sonu göründü'

Volkan Özdemir’e göre ABD, Ukrayna krizi üzerinden asıl Avrupa'yı vurdu. İşin iktisadi boyutuna işaret eden Özdemir, ABD'nin Avrupa'nın enerji ihtiyacını karşılayamayacağını ve uzun vadede doların uluslararası para birimi olarak sonunun göründüğünü söyledi. Özdemir, İstanbul müzakerelerinin önemini vurgulasa da garantörlüğün riskine atıf yaptı.

ABD'nin başını çektiği Batı bloku, Rusya Federasyonu'na Ukrayna harekatı nedeniyle ağır yaptırımlar getirip tecrite çalışsa da, bunun sınırları tartışma konusu. Özellikle Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin'in doğalgazın ruble ile satışı kararının ardından Avrupa'da kaygılar artmış durumda.

Kremlin sözcüsü Dimitriy Peskov, Rusya'nın varlıklarına el konulup baskı yapılırken doğalgazını 'bedavaya satmayacağını' açıkça ifade etti. Rusya tarafı, anlaşmalardaki fiyat ve arz miktarının değişmesi anlamına gelmediği belirtilirken, Peskov, “Ödeme yoksa gaz da yok” ifadelerini kullandı.

Diğer yandan ABD ve AB'nin Ukrayna savaşını 'gazlama' tutumuna karşılık Kiev'deki rejim ile Rusya arasındaki müzakerelerin İstanbul'a taşınması da dikkat çekti. Ankara kendisini 'tarafsız' ve 'kolaYlaştırıcı' pozisyonuna konumlandırmış görünürken, Ukrayna Türkiye'nin olası anlaşmada garantör ülkeler arasında yer almasını talep ediyor. Müzakere platformu olarak İstanbul'un devam edip etmeyeceği ise henüz meçhul.

Ukrayna krizinin küresel düzene etkileri ve İstanbul'da yapılan müzakereleri ATA Platformu Direktörü Dr. Volkan Özdemir ile konuştuk.

'ABD Avrupa ve NATO'yu tekrar işlevsel kılarak bazı kazanımlar elde etti ama...'

Dr. Volkan Özdemir’e göre, ABD'nin Ukrayna savaşı üzerinden özellikle Avrupalı müttefikleri ve NATO'yu tekrar işlevsel kılmak bağlamında bazı kazanımlar elde ettiği doğru. Fakat savaşın henüz bitmediğini anımsatan Özdemir, bir aylık sürede Rusya için öncelikli jeopolitik kazanım olarak Ukrayna'nın NATO üyeliğinin ortadan kaldırıldığını belirtti:

“Amerika’nın bu savaş üzerinden bazı kazanımlar elde ettiği yönündeki fikir doğru. Her şeyden önce Ukrayna üzerinden Amerika açısından çok daha kritik olan Batı Avrupa’daki müttefiklerinin kendi politikaları doğrultusunda şekillendirecek, NATO'yu tekrar işlevsel hale getirecek ortamı savaş nedeniyle bulmuş durumda. Fakat savaşın henüz ilk ayı doldu ve devam ediyor. O yüzden Rusya’nın yenilmesi, ABD’nin kazanımları gibi tanımlamalar yerine bu süreçte devam eden gelişmelerin nasıl şekilleneceğini tahmin etmeye çalışmak bence daha mantıklı. Amerika’nın kazancı, Rusya’nın kaybı anlamına da gelmiyor. Bu savaştan Rusya açısından kendi ulusal güvenlik tehdidi açısından Rusya’nın da burada kazanımları olduğunu görüyoruz. Savaş devam etmesine rağmen tartışma sona ermiş durumda. Ukrayna’nın NATO üyeliği veya Rusya’ya rağmen Rusya karşıtı silahlanması gibi bir durum söz konusu değil. Bu Rusya için çok öncelikli bir jeopolitik bir kazanım olarak görülüyor."

'Bence uzun vadede artık ABD dolarının uluslararası para birimi olmasının sonu gelmeye başladı'

Savaşta erken yorum yapmanın hatalı olacağı görüşündeki Özdemir'e göre asıl savaşın ikinci boyutu olan iktisadi boyutta önemli gelişmeler oluyor. Biden'ın bizzat Rusya'da rejim değişikliği hedefini teslim etmesi eşliğinde Batılı yorumcuların ağır yaptırımlar altında Rusya'nın çökeceği iddialarına atıf yapan Özdemir, Moskova'nın karşı manevralarının yarattığı ortama dikkat çekti. Özellikle doğalgazın ruble karşılığı satılması, emtia ticareti ve bunlara bağlı ödeme sistemlerindeki uygulamalara bakılması gerektiğini belirten Özdemir, "50 yıllık petrol dolar sistemini kökünden sarsacak bir gelişmenin artık ortaya çıktığını görmeye başladık" diye konuştu:

"İktisadi boyut savaşın ikinci boyutu. Burada da çok önemli gelişmeler var. Ama çok erkenden yorum yapılamaz. Fiili savaşta Rusya ordusu ilerliyor. Bugün yarın Rusya’nın Mariupol’ü de ele geçirmesi bekleniyor. Rusya ağır yaptırımlara maruz kaldı. Bazı yorumcular bu yaptırımlardan sonra Rusya’nın bir çöküşe gideceğini, bu iktisadi yaptırımlar nedeniyle Putin’in kariyerinin sona ereceğini bile söylüyorlardı. Dışarıdan gözlemle belki komplo diyebilirdik ama ABD Başkanı Biden ağzından kaçırdı, ‘Putin’in aslında rejim değişikliği’ yorumlarıyla birlikte. Buradan iktisadi yaptırımlar tek taraflı sonuç mu üretir yoksa buna karşı geliştirilecek olan Rusya’nın elindeki en önemli koz emtia ticareti, doğalgaz ve petrol ve buna bağlı olarak ödemelerde yapacağı uygulamalar bizi nereye götürür? Putin şok edici bir açıklamada bulundu geçen hafta. Bundan sonra dost olarak görmediğimiz ülkelere doğalgaz satışını ruble üzerinden yapacağız dedi. Uluslararası gaz ticareti yakın döneme kadar dünyanın neresinde olursa olsun dolar üzerinden yapılıyordu. Son birkaç yılda dünya ekonomisinin çeşitlenmesi, en büyük alıcı pozisyona Çin’in gelmesi ve kendi para birimini devreye sokması, bazı yerlerde Avrupalıların euro kullanmak istemesi nedeniyle çeşitlenme olmuştu. Ama Rusya gibi dünyanın en büyük gaz ihracatçısı en önemli pazarlarına ‘Ben bu emtiayı artık dolarla değil kendi para birimimle satmak istiyorum’ açıklamasını yaptıktan sonra 50 yıllık petrol dolar sistemini kökünden sarsacak bir gelişmenin artık ortaya çıktığını görmeye başladık. Buna bir de uluslararası ödemelerde swift'ten bazı Rus bankaların atılmasından sonra Rusya ve Çin arasında gelişen iktisadi bağımlılığın daha da artması, dolarsızlaşma eğilimlerin uluslararası finansal akımlarda bir şekilde ivme kazanması eklendiğinde bambaşka bir boyut başlıyor. Bence uzun vadede artık ABD dolarının uluslararası para birimi olmasının sonu gelmeye başladı."

'ABD, Ukrayna üzerinden Avrupa’yı vurmayı başardı'

Özdemir, savaşın iktisadi sonuçlarının çok daha çetrefilli olacağını söylerken, en çok kaybedenin ise Ukrayna, Avrupa ve Almanya olduğu görüşünde:

"Bu savaşın henüz bir ay geçmesine rağmen iktisadi sonuçları çok daha çetrefilli olacaktır. Burada en çok kaybeden Ukrayna ve Avrupa’dır. Almanya’dır. ABD kendi stratejik çıkarları açısından bir kazanım sağlamıştır. Küresel ölçekte rekabet edecekken, Çin’i hedeflerken kendi müttefiklerine ihtiyacı vardı. Bu savaşın çıkmasıyla Avrupalı müttefiklerini hizalamaya başladı. Yani ABD, Ukrayna üzerinden Avrupa’yı vurmayı başardı. Fakat bundan sonrasında özellikle iktisadi olarak çeşitli açılardan bakıldığında savaş devam ederse baskılarla ekonomileri çok daha zor günler bekliyor.”

‘Avrupa’nın Rus gazına bağımlılığı ABD’den sıvılaştırılmış doğalgaz üzerinden çözülmesi mümkün değil’

Özdemir, Avrupa ekonomilerinin Rusya’ya gaz bağımlılıklarınının Amerikan sıvılaştırılmış doğalgazı LNG üzerinden değiştirilebilmesinin teknik olarak mümkün olmadığını söyledi. Ancak yıl sonuna kadar bağımlılıktan kurtulma propagandasının yapıldığını belirten Özdemir, gelişmelerin Avrupa ülkelerindeki halka politik yansımalarına bakılması gerektiğini vurguladı:

“Birinci propaganda Avrupa ekonomilerinin Rusya’ya karşı gelişen gaz bağımlılıklarını Amerikan sıvılaştırılmış doğalgazı LNG üzerinden değiştirebilecekleri... Bu teknik olarak mümkün değil. 160 milyar metreküplük Rusya’nın gaz ihracı var. Ancak en fazla üçte biri oranında ABD LNG’si Avrupa için yeterli olacaktır. Diğer tedarikçilerin de kısa vadede Rusya’nın yerini alması mümkün değil. Bu şekilde olmasına rağmen öyle bir hava estiriliyor ki Avrupa, yıl sonunda Rusya ile bütün gaz ilişkilerini bitirecek. Ekonomileri Rus gazına bağımlı olduğu için ve savaş nedeniyle hem petrol hem gaz rekor fiyattan görüldüğü için Avrupa zaten kaybeden. Politik açıdan ülkelerin de bunu halklara nasıl anlatacağı kritik bir soru."

'Bu kriz AB’nin aslında çok fazla abartıldığını ABD’siz bir Avrupa’nın söz konusu olamayacağını ortaya koydu'

Gelişmeleri İkinci Dünya Savaşı sonrası oluşan ve Soğuk Savaş sonrası devam eden siyasi-askeri yapıdan bağımsız düşünemeyeceğimizi belirten Özdemir, ABD varlığının Almanya gibi ülkelerde kendi çıkarlarına bağımsız karar alma iradesine imkan bırakmadığını belirtti. Özdemir, bu krizin ABD'den bağımsız bir AB'nin çok abartıldığını ortaya koyduğu görüşünde:

İkinci Dünya Savaşı sonrasında oluşan, Soğuk Savaş’tan sonra devam eden siyasi askeri yapıdan bağımsız düşünemeyiz. Avrupa ve özellikle Almanya’da hala Amerikan askerleri söz konusuyken ABD nükleer varlığı varken, bu ülkelerde politik açıdan kendi çıkarları lehine bağımsızca karar alabilmeleri çok söz konusu olmuyor. Avrupa özellikle batısı aslında ABD kontrolünde. Bu kriz sayesinde tekrar boyunduruk altına girme işlemleri hızlanmış görünüyor. Bunun faturası siyasi olarak bir partiye çıkar, yerine başka bir parti gelir. Ama güvenlik yapılanmasında Almanya, ABD’den bağımsız karar verebiliyor mu, kritik konularda? İktisadi konularda öyleydi ama askeri, güvenlik konularında hayır. Fransa keza bağımsız karar veremiyor. Bu savaş biraz da bunu ortaya çıkarttı. Avrupa ülkelerinin Soğuk Savaş sonrası daha barışçıl görüşlerin hakim olduğu bir dönemde AB’nin aslında çok fazla abartıldığını her zaman düşünürdüm, bu kriz biraz da bunu gösterdi. ABD’siz bir Avrupa’nın söz konusu olamayacağını, Avrupa’nın kendi çıkarları lehine olsa bile ABD politikalarını izlemek durumunda kalacağını gösterdi. Bunun mutlaka siyasi yansımaları olur ama kısa vadede durumun değişeceği kanaatinde değilim.”

‘Müzakerenin Türkiye’de olması önemli, ama ABD'nin savaşın uzamasını istediği düşünülürse sonuç çıkması zor

Ukrayna krizinde Türkiye’nin tarafsız kalarak bir güven sağladığını belirten Özdemir, müzakerelerden net sonucun çıkma ihtimalinin ABD’nin çatışmayı desteklemesi nedeniyle düşük olduğunu ifade etti.

“Müzakereler önemli, savaşın başından beri devam ediyor. Türkiye de burada tarafsız kalarak bir güven sağladı. Savaştan önce Türkiye’nin benzer teklifleri kaale alınmamıştı. Ama Türkiye burada tarafsız konumunu muhafaza ederek güzel bir politika izledi ve bunun mükafatı olarak da iki taraf en son İstanbul’da buluştu. Bu olumlu bir durum. Fakat bu müzakerelerden kalıcı bir çözüm çıkmasının çok zor olduğunu düşünüyorum. Teknik olarak masadaki taraflar Rusya ve Ukrayna ama savaşın tarafları gerçekten onlar mı? Biz Rusya-Ukrayna savaşı mı görüyoruz yoksa Ukrayna üzerinde Rusya-Batı savaşı mı görüyoruz? ABD’nin daha büyük jeopolitik ve iktisadi çıkarlar nedeniyle bu savaşın çıkmasından özellikle Biden yönetiminin Demokratlar uluslararası network’ünün hoşnut olduğunu düşündüğümde ABD’nin savaşın uzamasını isteyeceğini de eklersek müzakerelerden sonuç çıkmasının zor olduğunu düşünüyorum. Bu müzakereler ne zaman somutlaşır? Zelenskiy ve Putin başbaşa görüştüğünde de sonuçlanmayacak. Bir şekilde ABD ve Rusya masada veya kapalı kapılar ardında bu pazarlığa oturduğunda söz konusu olacak.

'Garantörlük Türkiye’nin ulusal güvenliği ve kapasitesi açısından bizi sıkıntılı bir mecraya sürükleyebilir'

Türkiye’nin garantörlük konusunda temkinli davranması gerektiğine işaret eden Özdemir, bunun eninde sonunda taraf olmayı gerektireceğini vurguladı. Özdemir, "Türkiye şu ana kadar izlemiş olduğu pozisyonu devam ettirirse kolaylaştırıcı bir pozisyon, önümüzdeki teknik müzakerelerde barışa bir katkısı olabilir" dedi:

"Türkiye açısından da şu ana kadar gayet güzel gitti. Garantörlük uluslararası hukuk açısından hem askeri ve siyasi kapasiteniz hem de iktisadi olarak bunu destekleyecek varlığınız açısından çok önemli bir kavram. Türkiye’nin böylesine büyük bir ülkede hassas bir krizde garantör ülke konumuna gelmesi bence son derece sıkıntılı bir durum yaratabilir. Barış gücü misyonu adı altında Türk askerinin oraya gönderilmesi bugünden mümkün gözükmeyen ama Türkiye açısından altından kalkılamayacak sonuçlara gelebilir durumu ortaya çıkabilir. Garantörlük meselesinin Türkiye açısından gündeme gelmemesi gerektiğini düşünüyorum. Türkiye şu ana kadar izlemiş olduğu pozisyonu devam ettirirse kolaylaştırıcı bir pozisyon, önümüzdeki teknik müzakerelerde barışa bir katkısı olabilir. Fakat garantörlük Türkiye’nin ulusal güvenliği ve kapasitesi açısından bizi sıkıntılı bir mecraya sürükleyebilir. Çünkü garantör olduğunuzda bir noktadan sonra taraf olacaksınızdır. Türkiye’nin etkin tarafsızlık pozisyonunun sadece bu kriz için değil uluslararası ilişkiler açısından kıymetli olduğunu düşünenlerdenim. Kolaylaştırıcı rol olumlu fakat garantörlük meselesi Türkiye açısından bazı tuzakları beraberinde getirebilir. Baskılar geliyor fakat Türkiye taraf tuttuğunda kendi uluslararası çıkarları açısından sürdürülemez bir pozisyona sürüklenir. Bunu da politik açıdan göz önünde bulunduruyor ki şu ana kadar çok hassas gittiler. Türkiye ekonomisinin zor durumu var. Garantör olarak taraf olmanız bir şekilde Montrö’nün farklı yollardan açılması sonucunu da beraberinde getirebilir. O açıdan risklidir. Türkiye’nin böyle bir maceraya girmemesi gerekir. Garantör olarak diğer ülkeler Polonya, İsrail gibi, o sizi zaten belli bir tarafa sokacak. O yüzden şu an temkinli olunması gerektiğini düşünüyorum.”