İran'da gıda fiyatı protestoları yayıldı: 'Çok sayıda tutuklama, en az 4 ölü'

ABD yaptırımları yüzünden ekonomik krizden çıkamayan İran'da temel gıda maddelerinde sübvansiyon kesintisine gidilince, fiyatlar yüzde 300'e varan oranlarda zamlandı. Bunun tetiklediği protestoların ülkeye yayıldığı ve 20'den fazla kişinin tutuklandığı haberi, en az 4 kişinin öldüğü iddiası geldi.

ABD'nin çok ağır yaptırımları altındaki İran'da, halkın geçinebilmesi için temel ihtiyaç maddelerine uygulanan devlet sübvansiyonlarından kısmen vazgeçme kararının protestolarla karşılandığı belirtildi.

Ekmek ve unlu maddelerin fiyatları uçtu

Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin 9 Mayıs'ta TV'ye çıkıp temel gıda maddelerinde sübvansiyon kesintisi açıklamasının ardından, çeşitli un bazlı gıda maddelerinde yüzde 300'e varan fiyat artışları nedeniyle protestolar düzenlendiği haberleri geldi.

Yemeklik yağ ve süt ürünlerinin fiyatlarına zam

İran'da resmi rakamlara göre 85 milyonluk nüfusun neredeyse yarısı yoksulluk sınırının altında yaşarken, Reisi hükümeti, sübvansiyonları kesmenin yanısıra yemeklik yağ ve süt ürünleri gibi bazı temel ürünlerin fiyatlarını artırdı.

Tavuk, yumurta fiyatları dörde katlandı

Reisi, ekmek, ilaç ve benzin fiyatlarında herhangi bir değişiklik olmayacağını söyledi. Ancak yerel basında ekmek fiyatlarının üçe katlandığına dair haberlere yer verildi. Sıvı yağ, yumurta ve tavuk etinin fiyatı da yaklaşık dört kat artarken, bazı ürünlerde kıtlık baş gösterdi.

IRAN: Soaring food prices have triggered protests across Iran, after a cut in government subsidies for imported wheat that caused price hikes as high as 300 percent for a variety of flour-based staples.#IranProtests https://t.co/uOZEYNAKFY

— Negar Mortazavi نگار مرتضوی (@NegarMortazavi) May 14, 2022

Bunun tetiklediği protestolarda, dini lider Ayetullah Ali Hamaney ve Reisi'ye karşı sloganlar atıldığı, güvenlik güçlerinin müdahalelerinde en az 4 kişinin öldüğüne dair doğrulanmamış iddialar var.

Gıda pahalılığından yönetim karşıtı protestolara

Sosyal medyaya düşen videolarda gıda pahalılığı protestolarında giderek siyasi özgürlük, İslami yönetime son, liderlerin devrilmesi, ölmesi taleplerinin yükseldiği, Hamaney'in resimlerinin yakıldığı sahnelere rastlanırken, bazılarında İslam Devrimi sonucu gittiği sürgünde ölen Şah Rıza Pehlevi'nin oğlunun geri dönmesi çağrısında bulunuldu.

Pazar günü de devam etti

Videolara göre Erdebil, Huzistan, Loristan ve Razavi Horasan gibi onlarca il protestolara sahne oldu. Devlete bağlı medya kuruluşları ise, ülkede sükunetin yeniden sağlandığını duyurdu. Ancak videolara göre pazar günü Türkmenistan sınırına yakın Kuçan kasabası, kuzeydeki Reşt şehri ve batıdaki Hamedan şehri dahil en az 40 şehir ve kasabada protestolar devam etti. Reuters, paylaşımların hakikiliğini bağımsız olarak doğrulayamadığını belirtti.

The protests were triggered last week by a cut in state subsidies for imported wheat that caused price hikes of as much as 300% for a variety of flour-based staples 🌾🇮🇷 https://t.co/7odK2jk9xK

— Spencer Wells (@spwells) May 14, 2022

İran devlet haber ajansı IRNA, cuma günü, bazı şehirlerde dükkanların ateşe verilmesi nedeniyle polisin çok sayıda 'provokatörü' tutukladığı haberini geçti. Tutuklananların sayısının 20'en fazla olduğu belirtildi. Yarı resmi haber ajansı ILNA, cumartesi günü bir milletvekiline dayanarak, güneybatıda Arap nüfusun çoğunlukta olduğu, petrol üreten Huzistan eyaletinin Dezful şehrinde bir protestocunun öldürüldüğünü aktardı. Ancak Twitter'daki videolara göre, güvenlik güçlerinin müdahalesinde en az 4 gösterici öldü.

İnternet bağlantısı kesildi

Küresel internet takipçisi NetBlocks'un cumartesi günü protestolar sırasında İran'da saatlerce internetin kesildiğini duyurması, İranlı yetkililerin protestocuların birbirleriyle iletişim kurmasını ve sosyal medyada video paylaşmasını engelleme çabası olarak yorumlandı.

Reuters'in pazar günü temasa geçtiği başkent sakinleri, Tahran genelinde yoğun güvenlik güçlerinin bulunduğunu söyledi.

Ekonomi için henüz tünelin ucunda ışık gözükmedi

Son yıllarda sık sık tekrarlanan protestoların yeni dalgası, Donald Trump yönetimi döneminde 2018'de daha da ağırlaştırılarak geri dönen ABD yaptırımları altında felç olan ekonomiyi ayakta tutmak için uğraşan İran liderliği üzerindeki baskıyı artırdı. Trump'ın terk ettiği 2015 tarihli İran'la nükleer anlaşmayı yeniden canlandırma müzakereleri, marttan beri çıkmaza saplanmış halde.

2019'da akaryakıt sübvansiyonlarının kesilmesi nedeniyle benzin fiyatlarının roket gibi yükselmesi üzerine başlayan protestolarda Reuters'e göre 1500, BM'ye göre 400, Uluslararası Af örgütüne göre 300 kişi ölürken, İranlı yetkililerin açıklamalarında 230 can kaybına yer verilmişti.

IRNA'nın aktardığı Bütçe ve Planlama Kurumu raporlarına göre İran'da sübvansiyonlara yıllık toplamda 900 trilyon tümen (Serbest piyasa kuruna göre yaklaşık 30 milyar dolar) ödeniyordu. Rusya'nın Ukrayna operasyonu ve Batı'nın Rusya yaptırımlarından beri buğday fiyatlarının yükselmesi, sübvansiyonların maliyetini daha da artırdı.