‘Türkiye muhalefeti, Batı’yı dengelemeye dönük yeni ittifak alanları arıyor’

Deniz Yıldırım’a göre, Türkiye seçiminde uzun süredir ilk kez güvenlik ve dış politika belirleyici değil. ‘Tek adam rejimi’ altında uluslararası planda güvensiz bir imaj çizildiğini belirten Yıldırım, Erdoğan'ın ‘dış politikayı gündelik ihtiyaçları için kullanmasına’ karşılık muhalefetin Batı’yı dengelemeye yönelik ittifaklar aradığını söyledi.

Türkiye'de 24 Haziran'da ülkenin kaderini etkileyecek cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimleri için son viraja girilirken, dikkatler bir yandan da siyasi partilerin vaatleri ve dış politikada atacakları adımlarda. Seçimin en baş belirleyici etkeni Türkiye'deki ekonomik kriz olurken, Erdoğan hükümeti altında Ankara'nın hem Batı hem de komşularıyla sancılı ilişkileri muhalefetin de gündeminde. Muhalefet liderleri özellikle Suriye yönetimiyle yeniden ilişkilerin tesis edilmesine vurgu yaparken, Batı karşıtlığı yapmadan Batı ile ilişkileri dengeleme mesajları veriyor.

24 Haziran öncesinde verilen mesajlar ve arayışları ABC gazetesi yazarı ve Tele1 televizyonu yorumcusu siyaset bilimci Doç. Dr. Deniz Yıldırım ile konuştuk.

‘BU SEÇİMLERDE DIŞ POLİTİKA GERİ PLANA ATILDI'

Doç. Dr. Deniz Yıldırım'a göre, Erdoğan yönetimi altında Türkiye'nin iç politik ihtiyaçları dış politikayı yönlendiren en önemli etkenlerden biri haline geldi. Erdoğan yönetiminin geçen seneki ‘Türk tipi' başkanlık sistemi referandumu sürecinde Avrupa ile yaşadığı gerginliği anımsatan Yıldırım, bu seçimlerde ise dış politikanın hiç olmadığı kadar geri planda kaldığına dikkat çekti:

"Dış politikanın güvensizleştirildiğini görüyoruz. Dış politika daha çok Türkiye'nin iç politik ihtiyaçları ya da bir güvenlik ihtiyacının temelinde anlamlandı. Dünyada da böyle güvensizleştirilmiş bir dış politika anlayışının yayıldığı görüyoruz. Bunun dışındaki alanlarda ise değerli bir yalnızlık söyleminin iktidar tarafından son yıllarda öne çıkarıldığını ve seçim dönemlerinde iç politika malzemesi yapıldığını biliyoruz. Bu seçimin ayırt edici bir özelliği oldu. Referandum sürecinde Avrupa ile yaşanan gerilimler özellikle yurt dışında yaşayan seçmenlerin sandık seferberliğini arttırmaya da hizmet etmişti. Türkiye'nin dışarıda kötü muamele gören bir ülke olduğu, haksızlıklarla karşı karşıya olduğu iç politikaya iktidar tarafından etkili bir şekilde malzeme yapıldı. Şu anda dış politika daha önce hiç olmadığı kadar geri plana atılmış durumda. Belirleyiciler açısından bakarsak bunun nedeni toplumsal öncelikler. Yapılan araştırmalar seçmenlerin sorun olarak gördüğü şeyin güvenlik değil, ekonomi olduğunu gösteriyor. Dolayısıyla seçimin gündemi muhalefetin de etkili kampanyası sayesinde ekonomi temelli kurulabilmiş oldu."

‘AFRİN YAHUT KANDİL OPERASYONLARI SİYASİ HİKMET GÖRÜLMÜYOR'

Türkiye'deki Erdoğan hükümeti tabanında Afrin ve Kandil operasyonlarının karşılığı bulunsa da ‘güvenliği sağlama' temasının zaten yöneticilerin sorumluluk alanı olduğunu anımsatan Yıldırım, şu anki operasyonların fazladan bir başarı yahut siyasi hikmet görülmediğini vurguladı:

"Bu da iktidarın MHP ile kurduğu daha çok güvenlik vadeden ittifakının vaatlerinin görünür olmasını engelleyen bir stratejiye dönüştü. Bunun dışında güvenlik temelli bir dış politika anlayışı açısından baktığımızda belki AKP'ye oy veren seçmen tabanı içerisinde Afrin, Kandil operasyonlarının mutlaka bir karşılığı var. Ama bu, bu tabanı da aşıyor. Bu operasyonlara destek oranlarına baktığınızda sadece AKP tabanı ile sınırlı olmadığını söyleyebiliriz. Güvenliği sağlamak zaten görev. Dolayısıyla bu görevin yerine getirilmesi ekstra bir siyasi bir başarı ya da ekstra siyasi anlamda bir hikmet olarak görülmeyebilir."

‘MUHALEFET PARTİLERİNE GÖRE SURİYE YÖNETİMİ İLE TEMASA GEÇİLMELİ'

Yıldırım, muhalefet partilerinin Suriye hükümetiyle görüşmelerin yeniden başlatılması taraftarı olduğuna dikkat çekti. Yıldırım, ABD karşıtlığının iktidar tarafından en az seçim malzemesi yapıldığı kampanyalardan biri olduğunu belirtti. Yıldırım'a göre, iktidar ilk defa güvenlik merkezli ihtiyacı birinci sıraya yerleştirmekte zorlanıyor:

"Hemen hemen bütün muhalefet partileri Suriye'deki yönetimle bir şekilde görüşülmesi gerektiğini söyledi. Artık (Suriye Devlet Başkanı Beşar) Esad yönetimi ile olan sorunların giderilmesi ve Suriye yönetimi ile temasa geçilmesi gerektiğini söylüyorlar. Bir başka başlık CHP'nin önerdiği İran, Irak, Suriye ve Türkiye'nin üye olacağı bir Ortadoğu Barış ve İşbirliği Teşkilatı (OBİT). Bir bakıma bölge merkezli bir dış politika anlayışı içerisinde sadece güvenlik değil aynı zamanda iktisadi bir işbirliğinin de kapısını açacak bir entegrasyon süreci önerisi geliyor. İktidarın bu konuyu şu anda geri planda tutmasının nedeni Türkiye'de şu anda Suriyeli mülteciler meselesinin aynı zamanda bir iç politik gerilim malzemesi olması. Suriye konusu tartışıldığında artık doğrudan bir dış politika konusu değil. Yapılan bir araştırmada da halkın yüzde 78'i Suriyelilerin öyle ya da böyle geri gönderilmesi gerektiğini düşünüyor. Bu yüzden AKP açısından çok elverişli bir tartışma alanı değil. ABD'nin en az konuşulduğu, iktidar partisi tarafından ABD karşıtlığının en az seçim malzemesi yapıldığı kampanyalardan birini görüyoruz. Dış politikanın ve iç politikanın güvenlik eksenli olarak yeniden tarif edilmesi Türkiye'de seçmen davranışlarını çok hızlı bir şekilde etkiliyor. 7 Haziran seçimleri sonrasında başlayan çatışma ve şiddet ortamından sonra bir tür koalisyon oluşturulamaması, yeniden istikrarsızlık, ‘Tek parti ortamında olmayan şeyler bu kaos ortamında oluştu' propagandasının etkili olması özellikle muhafazakar, milliyetçi seçmenin yeniden AKP etrafında kümelenmesine yol açtı. Meselenin özü iç politikada da dış politikada da olsa güvenlik merkezli bir ihtiyacın seçmenler tarafından birinci sıraya yerleştirilip yerleştirilmediği. Şu anda iktidarın güvenlik merkezli ihtiyacı birinci sıraya yerleştirmekte ilk defa zorlandığını görüyoruz."

‘DIŞ POLİTİKADA ÖNCELİKLER İKTİDARIN GÜNLÜK İHTİYAÇLARI DOĞRULTUSUNDA YAPILAN ESNEMELER'

İktidarın Atlantikçi pozisyon almaya çalışan bir hat izlediğini belirten Yıldırım, Erdoğan yönetiminin dış politikada izlediği yolu ‘gündelik ihtiyaçların belirlediğini' ve aslında bir denge siyaseti olarak tanımlanamayacağı görüşünde:

"İktidarın kendine göre şu anda geliştirdiği çok ciddi bir dış politika retoriği var. Bu çizgiden çok da uzaklaşacak bir görüntü de vermiyor. Avrupa Birliği'nde (AB) yaşanan bölünmede daha çok İngiltere ile ilişkileri güçlendiren daha Atlantikçi bir pozisyon almaya çalışan bir hat izliyor. Bunun yanında ABD ile Suriye merkezli politika anlaşması üzerinde çalışıyor. Özellikle Batı'da kendisine dönük ilginin zayıfladığını gördüğü andan itibaren de Rusya ile ilişkileri iyileştirmeye çalışan bir pozisyon var. Yeni Osmanlıcığın yada ideolojik önceliklere göre dış politika anlayışının Suriye'de iflas etmesinden sonra ortaya çıkan yeni tabloya baktığımızda birçok kişi AKP iktidarının dış politikada bu sorunları aslında gördüğünü, gerçeklerle yüzleştiğini ve bir denge politikasına yönelmeye mecbur kaldığını düşünüyor. Aslında durum tam da böyle değil. Burada gördüğümüz kadarıyla iktidarın kendi siyasal öncelikleri açısından bir meşruluk sorunu hissetmeye başlaması. Bu meşruluk sorunu karşısında yalnızlığını ortadan kaldırılabilmek adına zaman zaman çok esnek ve taktiksel birtakım gidiş gelişler yaptığını görüyoruz. Bazen Rusya'ya kendini çok fazla yaklaştırması bazen bir taraftan Suriye konusunda İran'ı ve Rusya'yı karşısına alarak yeniden ABD'nin yanında taraf alması. Ben bunun bir denge siyaseti olarak adlandırılabileceğini düşünmüyorum. Bende buradaki önceliklerin daha çok iktidarın günlük ihtiyaçları doğrultusunda yapılan esnemeler olduğu izlenimi daha hakim."

‘BATI'YI DENGELEMEYE DÖNÜK YENİ İTTİFAK ALANLARI ARANIYOR'

Yıldırım, Türkiye'nin uluslararası planda ‘güvensiz bir imaj çizmesinin' Türk diplomasi araçlarının dünyadaki itibarının zedelenmesine yol açtığı vurgusu yaparken, özellikle muhalefet partilerinin Batı'yı dengelemeye dönük yeni ittifak alanları aradığını belirtti. Yıldırım'a göre, bu arayış hem bölge merkezli hem küresel ölçekte yeni bir dönemin işareti:

"Türkiye'nin bir taraftan içeride tek adam rejimine doğru yöneldiği, diğer taraftan uluslararası alanda güvensiz bir imaj çizmesi Türk diplomasi araçlarının dünyadaki itibarının zedelendiği durumu karşısında muhalefet tarafından yeniden Türkiye'nin uluslararası alanda değerini arttıracak bir restorasyon önerisi var. Bunun yanında muhalefet partilerinin öne çıkardığı konu yalnızlığı aşmak adına Türkiye'nin öncülüklerini merkeze alan bir denge politikası. Avrupa Birliği (AB) ile üyelik gerçekleşsin ya da gerçekleşmesin, bir katılım hedefine dönük olarak uyum sürecinin devam ettirilmesi, ABD ve NATO ile ilişkilerin uyumlu olması ama diğer taraftan da dünyadaki güç dengelerine paralel olarak özellikle Rusya ve Çin ile ilişkilerin iyileştirilmesi yönünde bir pozisyonları olduğu görülüyor. Bugüne kadarki seçimlerde iktidar ve muhalefet partisinde çok daha Batı merkezli bir dış politika perspektifi önerisi görüyorduk. Bugünkü bildirgelere baktığımızda doğrudan bir Batı'dan kopuş yönünde herhangi bir eğilim yok. Ama buna rağmen Batı'yı dengelemeye dönük yeni ittifak alanları arandığını gösteren hem bölge merkezli hem küresel ölçekte yeni bir dönemin işareti. Bu aynı zamanda dünya dengelerindeki yeni değişimin Türkiye'deki siyasi partilerin de kendilerini uyarlamaya çalıştıklarını gösteren bir arayışın ifadesi."

‘KAPİTALİZMİN KARŞI KARŞIYA OLDUĞU CİDDİ BİR KRİZ VAR'

Yıldırım, ABD merkezli dünya hegemonyasında ciddi bir sarsılma olduğuna vurgu yaptı. Kapitalizmin karşı karşıya olduğu ciddi bir kriz olduğunu belirten Yıldırım, odakların krizi nasıl atlatacağına dair herhangi bir reçetesi olmadığının altını da çizdi:

"20. yüzyılda oluşan ABD merkezli dünya hegemonyasında ciddi bir sarsılma var. Kapitalizmin bugünkü dinamikleriyle karşı karşıya olduğu ciddi bir kriz var. Kapitalizmin yaklaşan daha derin bir krizi nasıl atlatacağına dair bir reçete bulunmuş değil. Bu içinden geçtiğimiz dönemi siyasal anlamda da bir geçiş süreci olarak değerlendirmek lazım. Antonio Gramsci'nin "Eski öldü, yeni henüz doğmadı" diye bir sözü vardır. Böyle bir geçiş süreci yaşıyoruz şu anda. Belki de Türkiye gibi ülkelerdeki aktörler tam da bu geçiş döneminin kendilerini doğurduğu yeni boşluklarda, yeni manevra alanlarında kendi pozisyonlarını güçlendirmeye ve çeşitlendirmeye çalışıyorlar."