Keskin: Türkiye-İran ilişkilerinde 'tehlike çanı' çalıyor

Ortadoğu ve İran uzmanı Arif Keskin, Yemen krizinden yola çıkarak İran'ın Batı'yla ve Türkiye'yle ilişkilerini Sputnik Haber Ajansı'na değerlendirdi. Türkiye-İran ilişkilerinde sorunlu alanlarını arttığını vurgulayan Keskin, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın İran'a yapacağı ziyarete dikkat çekti.

Düşünce kuruluşlarında Ortadoğu ve İran uzmanı olarak görev yapan Arif Keskin, Yemen'deki askeri müdahalenin var olan sorunları ve ihtilafları gidermediğini, tam tersine daha da derinleştirdiğini belirtti.  Keskin, Yemen krizinin kısa sürede çözülebileceğini düşünmüyor. Suriye'de görülen denklemin Yemen'de tekrarlandığına dikkat çeken Keskin, Türkiye'nin Suudi Arabistan'la entegreolmasının Türkiye'ye bölgede bir oyun alanı yaratmayacağını ifade ederek "Türkiye'nin üçüncü bir dil üretebilir" dedi.

Türkiye-İran ilişkilerinde sorunlu alanlarını arttığını vurgulayan Keskin, 6-7 Nisan'da İran'ı ziyaret etmesi beklenen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın açıklamalarına karşı İran'dan gelen tepkileri de ‘tehlike çanı' olarak değerlendirdi.

'SORUNUN KÖKENİ IRAK'IN İŞGALİNDE'

Keskin,  sorunun kökeninin aslında Irak savaşında aranması gerektiğini ve  ABD'nin Irak'ı işgalinin bölgedeki denklemi İran'ın lehine değiştirdiğini söyledi:  "Irak bir bakıma Arapları İran karşısında koruyor. Önceden Irak, İran'ı dengelediği için diğer Arap ülkeleri daha kolay hareket edebiliyorlardı. Ama Irak işgal edildikten sonra Araplar baktılar ki, İran karşısında bunları dengeleyen bir güç yok. Tam tersine Irak Şiilerle veya oradaki Kürtlerle kurduğu iyi ilişkilerle kendisini tam tersi bir noktaya taşıdı."

'İRAN MERKEZLİ BİR ORTADOĞU KURULMASINDAN ENDİŞELİLER'

Keskin, Yemen'in tam anlamıyla İran'ın kontrolüne geçmesinin Körfez denklemini alt üst edeceğini vurguladı:  "Böyle bir durumda İran petrol dahil olmak üzere bir çok konuda söz sahibi olacak. Yemen'deki gelişmelerle birlikte Suudi Arabistan dahil bazı Arap ülkelerinin İran'ın kedilerini jeopolitik anlamda kuşattığı duygusuna kapıldı. Hasan Ruhani ile birlikte İran'ın,  ABD ve Batı ile iyi diyalog kurması hem Suudi Arabistan hem de bazı ülke yönetimlerini ciddi endişelendirdi. Özellikle Araplar, ‘2003'ten sonra zaten ABD'nin bütün yaptığı İran'ın lehinedir, biz ABD'ye güvenerek İran'a karşı bu bölgede kendimizi koruyamayız, İran-ABD ilişkisi farklı noktaya taşınabilir, yeni bir Ortadoğu, İran'ı merkez alan bir Ortadoğu kuruluyor' şeklinde düşünüyorlar."

YEMEN'E OPERASYONUN ZAMANLAMASI ÖNEMLİ

Keskin, İran ile ABD arasındaki yakınlaşmanın, nükleer sorunun çözülmesinin, hem ekonomik, Batı ile farklı bir ilişki kurma ihtimalinin Sünni devletleri korkutmaya başladığına işaret etti:  "Yemen'e yapılan askeri operasyonun zamanlaması da bu çerçevede önemli. Operasyon, nükleer anlaşmanın kritik bir döneminde gerçekleşiyor. Bir anlamda İran'ın bölgesel gücüne 'dur' deniliyor. İran-Amerikan ilişkisi hala netleşmeden, İran-Batı ilişkilerinin nereye gittiği belli olmadan bir tavır sergileyerek aslında bir bakımda bu ilişkiyi zedelemek veya bu ilişkileri oturmadan önce bölgedeki dengeyi oluşturabilmek amaçlanıyor. Bir anlamda İran'ın onlara göre her gün artan nüfuzunu bir şekilde test etmeye kalkışmak."  

AK PARTİ'NİN ORTADOĞU HAYALİ VE İRAN

Keskin'e göre AK Parti, özellikle Arap baharı sonrası farklı bir misyon görüntüsü vermeye başladı: "Bir anlamda da bu Osmanlı coğrafyasında tarihsel bir sorumluluğum, ahlaki bir sorumluluğum var dedi ve çok aktif bir şekilde hem Suriye'de hem Mısır'da Arap baharını destekledi. Türkiye'nin bir bakıma Ortadoğu'da bir model olabileceği iddiası bulunuyor. Ancak net olarak baktığımız zaman AK Parti'nin Ortadoğu hayalini kim en fazla zarar verdi? İran. Aslında Türkiye'nin Suriye'deki hesaplarının doğru gitmemesinde İran'ın önemli bir payı var. Bir bakıma Türkiye'nin Ortadoğu'daki etkinlik arayışını ciddi şekilde sarstı ve ayrıca Türkiye'nin kendi içerisinde de istikrarsızlığa yol açtı. Mesele Gezi'de de biz bunu net olarak gördük. Türkiye'nin Irak'taki istediğini gerçekleştirememesi, burada da yine İran'ın payı olduğu net olarak söyleniyor. Türkiye'nin Osmanlı coğrafyasındaki hak arama iddiası daha önce Başbakan Ahmet Davutoğlu tarafından da dillendirildi. Baktığınız zaman Osmanlı dediğiniz coğrafyanın önemli bir bölümünde zaten İran vardı. Irak'ta, Suriye'de, Lübnan'da, Yemen'de. Doğal olarak aslında İran'ın bu coğrafyada güç kazanması belli bir Osmancılığı da çökertiyor bu anlamda bakıldığında. Aslında Türkiye'nin itirazının da çok köklü olduğunu ve direk bununla olduğunu düşünüyorum"

'MEZHEPÇİ SİYASET İRAN'A GÜÇ KAZANDIRIYOR'

Suudi Arabistan'ın Irak devrildikten sonraki süreçte mezhepçi bir siyasetle İran'ı engellemeye çalıştığını söyleyen Keskin, bu siyasetin İran'ı engellemediği tam tersine İran'a güç kazandırdığının da net olarak görüldüğünü kaydetti:

"Çünkü Basra Körfezi'nde yüzde 70'lere varan Şii nüfus var. Mezhepçi bir siyaset bölgedeki Şiilerin İran'a doğru daha fazla eğilim göstermesine sebep oluyor. Şiiler, bir çok yerde siyasal iktidardan dışlanmış durumdalar,  bazı yerlerde mezhepsel ritüellerini gerçekleştirme hakları bile söz konusu değil. Bu mezhepsel dil onları daha fazla incitiyor ve onları daha fazla İran'a doğru itiyor. İran bir bakıma onların gözünde bir kurtuluş olarak gözüküyor. Doğal olarak Türkiye'nin Suudi Arabistan'ın bu siyasetinin yanına gitmesinin böyle bir riski var. Türkiye ‘ben mezhepçi bir siyaset izlemiyorum' dese de Suudi Arabistan'ın karnesi ortada. Doğal olarak bu blok, Yemen bloğu sadece Yemen ile sınırlı kalmayarak bölgede daha büyük bir Şii-Sünni i fay hattını da, 2003'ten sonra ortala çıkan o fay hattını daha fazla tetikliyor, daha da fazla harekete geçiriyor."

'SORUNLU ALANLAR ARTIYOR'

Keskin, Türkiye-İran ilişkilerini değerlendirirken, her iki ülkenin de birbirinden rahatsızlıkları olduğunu ancak birbirlerine de ihtiyaçları bulunduğunu söyledi:  "İran'ın Türkiye'ye ihtiyacı var, bir çok nedenle İran da Türkiye'de ihtiyatlı bir yol izliyor. Aslında birbirlerinden rahatsız olmalarına rağmen şu anda ilişkilerini zedeleyebilecek bir noktala gitmek istemiyorlar. Türkiye ile ekonomik ilişkiler İran açısından önemli. İran-Batı ilişkilerinin nereye gideceğinin belli olmaması nedeniyle Türkiye-İran ilişkisinin bu anlamda da İran'a belli bir hareket alanı sunuyor. Arap coğrafyasında Sünni Arap devletlerinin bir çoğu Suudi Arabistan'ın yanında yer alıyor. Doğal olarak İran'ın Arap olmayan Türkiye ile olan ilişkileri anlam ifade ediyor. Yemen krizi bağlamında İran, Türkiye ve Suudilerin dışındaki diğer ülkelerle olan ilişkilerini de zedelememeli. Doğal olarak İran, Türkiye ilişkilerini zedelerse Türkiye daha fazla Suudi Arabistan'a doğru kayabilir, bu da İran açısından istenilmeyen bir konudur."

'RUHANİ KOMŞULARLA İYİ İLİŞKİLER KURMAK İSTİYOR'

Keskin, Ruhani Cumhurbaşkanı olduğunda en önemli siyasetinin komşularla iyi ilişkiler kurmak olduğunu anımsattı:

"Bu komşular arasında Türkiye de bulunuyordu. Türkiye ile ilişkilerin zedelenmesi, Ruhani'nin vaat ettiği komşularla iyi ilişkiler politikasının çökmesi anlamına geliyor. Ruhani, Suudi Arabistan ile de iyi ilişkiler kurmak istiyor. Ancak Ruhani'nin bu siyaseti çökmek üzere. Türkiye ile olan ilişkilerini de zedelerlerse bu amaçlarına ulaşamazlar. Bu yüzden de ilişkilerini zedelemek istemiyorlar. Fakat İran-Türkiye ilişkilerinde gittikçe daha fazla ortak nokta bulunması gerekirken tam tersi sorunlu alanlar artıyor. Arap baharı sonrasında Suriye, Irak önemli bir sorun alanıydı, şimdi ona Yemen eklendi. Yemen'de, Suriye'den farklı olarak direk bir askeri operasyon yapılıyor, askeri operasyonu da Türkiye destekliyor. Anlaşılan, Arapların yapacakları sadece Yemen ile sınırlı kalmayacak. Hata İran'ın kendi iç politikasını da ilgilendiren noktalara doğru gidecek. Böyle olunca Türkiye Araplarla olan ilişkilerini nereye kadar sürdürecek? Aslında İran-Türkiye ilişkilerinin şifresi burada yatıyor"

'TEHLİKE ÇANI ÇALIYOR'

Keskin, Arapların ciddi şekilde İran'ı bir tehdit olarak algıladığını, Arap ordusunun kurulmasının da bunun en önemli göstergesi olduğunu belirtti: "Sadece ordu kurmakla kalmayacaklar. İran'ın bölgesel, küresel etkinliğini kırmak için farklı girişimlerde de bulunacaklar. Hatta belki İran'daki Arapları ki 2,5-3 milyona yakın İran'da Arap yaşıyor, bunlar belli oranda da İran rejiminden rahatsızlıkları var, bunların üzerinde de yatırım yapabilecekleri, buna dair şimdiden propaganda  başladığı da gözüküyor. Sanki Suudilerin elinde daha geniş bir İran'ı önleme, engelleme projesi var. Türkiye burada nereye kadar bunun içinde olacak? Nereye kadar Suudi Arabistan'ı destekleyecek? Bu da önemli bir unsurdur. İran'ın Türkiye'ye nota vermesiyle tehlike çanları çalıyor. İlk defa somut bir şey yaşanıyor.

'İLİŞKİLER FARKLI BİR MECRAYA GİDEBİLİR'

Daha önceden hem İran hem Türkiye'den açıklamalar oluyordu ancak resmi kurumlar buna tepki vermiyordu. Ama şimdi bakıyoruz ki,  Erdoğan'ın son açıklamasına Dışişleri Bakanı sert açıklama yapıyor, Dışişleri Bakanı Sözcüsü sert açıklama yapıyor, ardından bir nota veriliyor. Bu neyi gösteriyor? İran-Türkiye ilişkileri kötüye gidebilecek bir noktaya gelmiş durumda.  Kötüye gidebilir. Eğer bu devam ederse, diğer alandaki ilişkilere, ekonomik ilişkilere yansıyabileceğini gösteriyor. Benim kanımca, bölgesel anlamda bakıldığında İran-Türkiye ilişkilerinin iyiye doğru gitme potansiyelin düşük olduğunu görüyorum. Özellikle de önümüzdeki ziyarette eğer bir bölgesel anlamda bir anlaşmaya varmazlarsa ki varma ihtimali yüksek görünmüyor, bence İran-Türkiye ilişkileri yeni bir evreye girebilir. Bana göre ne Türkiye ne İran bunu istiyor, iki ülke de iyi ilişkinin olmasının kendi lehlerine olduklarını düşünüyorlar. Ama buna rağmen bölgedeki gelişmeler süreci farklı noktaya itebilir. Erdoğan'ın açıklaması da bunun göstergesiydi. Ne dedi Erdoğan; 'Yemen'deki gelişmeleri izliyoruz, Yemen'deki gelişmeler İran ile olan ilişkilerimizi etkileyebilir' şeklinde bir imada bulundu.  Bir anlamda bölgedeki gelişmeler İran-Türkiye ilişkilerini sarsabilir. Farklı bir mecraya, yörüngeye oturtabilir."

TÜRKİYE ÜÇÜNCÜ BİR DİL ÜRETEBİLİRDİ

Keskin, Türkiye'nin Suudi Arabistan'la entegre olmasının Türkiye'ye bölgede bir oyun alanı yaratmayacağına dikkat çekti:  "İran'ın jeopolitik ihtirasları var, bunu bölgede gerçekleştirmek istiyor. Tabi Türkiye'nin İran'ın yanında olmasını söylemiyorum. Ama Türkiye üçüncü bir yol olabilir, üçüncü bir dil üretebilir. Bu hem İran hem de Suudi Arabistan'dan farklı olarak ve her ikisinin bir anlamda jeopolitik ihtiraslarına, her ikisinin mezhepçiliğini aşarak kendisine has bir dil ve diplomasi başlatabilir. Bu Türkiye'ye ciddi bir şekilde oyun alanı da yaratabilir. Bölgemizde artan mezhepçi sorunu çok büyük bir tehlikedir, en azından bunu önlemek için Türkiye bir fırsat verebilir. Fakat Suudi Arabistan ile birlikte olmak, tek bir tarafta yer almak Türkiye'nin diplomasi olanaklarını kesinlikle sınırlandırır."

'KARA HAREKATI YEMEN'İ SUUDİ ARABİTAN'IN BATAKLIĞNA ÇEVİREBİLİR'

Keskin'e göre Suudi Arabistan kara harekatıyla doğrudan Husilerle karşı karşıya gelmek istemiyor:

"Daha önce de karşı karşıya geldiler, olumlu tecrübeleri yok. Ayrıca kara harekatıyla Yemen'e girerlerse gerilla savaşında Husilerle baş edemeyeceklerini biliyorlar. Zaten çok büyük bir risktir. Girerlerse Yemen, Suudi Arabistan'ın bataklığına çevrilebilir. Krizin gelişmesi Suudi Arabistan'ı farklı seçeneklere zorlayabilir. Husiler çatışmanın sadece Yemen ile sınırlı kalmayacağını söylüyorlar, bu çatışmayı Suudi Arabistan'ın topraklarına da taşıyacaklarını söylüyorlar. Hatta Yemen'in dağlarından Suudilerin kentleri vurulabilir diyorlar. Bunlar yaşanırsa evet belli bir oranda da bir kara harekatı yaşanabilir. Ben bunu bir çaresizliğin son şeyi olarak görüyorum. Bu Suudi Arabistan açısından işin içinden çıkması çok zor bir sürecin başlangıcı anlamına gelir."

'KRİZ UZUN SÜRECEK'

Keskin, Yemen'de yanlış bir yola girildiğini, askeri müdahalenin var olan sorunları ve ihtilafları gidermediğini, tam tersine daha da derinleştirdiğini söyledi: "Oradaki Husiler operasyonla yok edilemez. Ülkeyi kaosa sürüklüyorlar. Yemen zaten yoksul. Alt yapısı çökertiliyor, devlet bürokrasisi yok oluyor, şu anda eğitim, sağlık ve diğer bürokrasi durma noktasına gidiyor. Sünni- Şii çatışması ortaya çıkıyor. Yemen'de zaten El-Kaide çok güçlü. Bütün bunlar El-Kaide'ye bir oyun olanı yaratıyor. Yemen krizi kısa sürede çözülmeyecek. Bu çok riskli durum. Sorunu siyasal yollardan çözmeye çalışmadılar, direkt askeri müdahaleye geçildi."

'SURİYE DENKLEMİ TEKRARLANIYOR'

Keskin, Yemen'de Suriye denkleminin tekrarlandığını düşünüyor:  "Suriye'de nasıl bir bölge ve küresel denge vardıysa, aynısı Yemen'de de tekrarlanıyor. Suriye'de Beşar Esad'ı Hizbullah, Irak, Çin ve Rusya destekliyordu. Aynı şey şu anda Yemen'de de yaşanıyor. Operasyona İran, Irak, Hizbullah, Rusya ve Çin karşı çıkıyor. Bölgede Suriye ile birlikte farklı bir ittifak oluştu. Rusya da Çin'in de Suudilerin yanında olmayacak. Hatta Hamas da Suriye konusunda Beşar Esad'ı desteklemişti, son bildirilerinde tarafsız demeye çalışsa da açık şekilde onlarda Suudilerin yanında yer aldı. Bir bakıma Suriye'de oluşan o bölgesel ve küresel güç dengesi Yemen'de de tekrarlanıyor ve yeniden karşımıza çıkıyor."