Medyascope'un haberine göre, Doç. Dr. İbrahim Mustafa Turhan, Borsa İstanbul’un eski başkanı (2012-2015), Merkez Bankası’nın eski başkan yardımcısı (2008-2011). ve bir önceki dönem AK Parti İzmir Milletvekili olan, şimdiyse finansal danışmanlık yapan Turhan, BDDK ve SPK’nın açıklamaları ile aynı gün kişisel twitter hesabından şu yorumlarda bulundu:
— İstatistik bilimi; bir olayın gerçekleşmesi durumunda oluşacak beklenen kaybı, söz konusu olayın gerçekleşme olasılığı ile kayıp miktarının çarpımı olarak hesaplar. Ancak bu yöntem sadece normal zamanlarda, bir başka deyişle olasılık dağılımının ±2 σ aralığında kullanışlıdır.
— Gerçekleşme olasılığı normal şartlarda çok düşük, örneğin 1/1.000.000 olan, gerçekleşmesi halinde $200 milyar zarara yol açabilecek bir olayı ele alalım. İstatistik bu olayın beklenen zararının $200 bin olduğunu söyler. Dolayısıyla bu kadar bir kayıp için karşılık ayırmayı önerir.
Gerçekleşme olasılığı normal şartlarda çok düşük, örneğin 1/1.000.000 olan, gerçekleşmesi halinde $200 milyar zarara yol açabilecek bir olayı ele alalım. İstatistik bu olayın beklenen zararının $200 bin olduğunu söyler. Dolayısıyla bu kadar bir kayıp için karşılık ayırmayı önerir
— Ibrahim M. Turhan (@ibrahimmturhan2) March 23, 2019
- Oysa gerçekleşme olasılığı çok düşük olan bu ‘siyah kuğu’ görüldüğünde zarar yıkıcı olur, ayrılmış olan karşılık hiçbir koruma sağlamaz. Bu yüzden kuyruk riskleri de denilen böyle durumlar için riske maruz değer (value-at-risk) gibi yöntemler kullanılır.
— Burada amaç, olasılığı ne kadar düşük olursa olsun, risk durumu gerçekleştiğinde kaybedilecek en düşük değeri hesaplamak ve buna göre hazırlık yaparak önlem almaktır.
— Örneğin; bir 19 Şubat günü devletin yönetiminde en üst düzeyde görev yapan iki yöneticinin resmî bir güvenlik toplantısında kavga etmesinin, sonra da ekonomide büyük kırılganlıklar varken çıkıp ‘devletin zirvesinde kriz var’ açıklaması yapmalarının olasılığı çok düşüktür.
Peki aşırı kredi genişlemesi yerli para üzerinde büyük baskı oluşturmuşken, kamu harcamaları hızla artarken, bankaların ve özel sektör şirketlerinin dış açıkları ciddi bir yabancı finansmanı ihtiyacı doğurmuşken olasılığı çok düşük böyle bir olayın gerçekleşmesi halinde ne olur?
— Ibrahim M. Turhan (@ibrahimmturhan2) March 23, 2019
- Peki aşırı kredi genişlemesi yerli para üzerinde büyük baskı oluşturmuşken, kamu harcamaları hızla artarken, bankaların ve özel sektör şirketlerinin dış açıkları ciddi bir yabancı finansmanı ihtiyacı doğurmuşken olasılığı çok düşük böyle bir olayın gerçekleşmesi halinde ne olur?
— Ekonomi çöker. Bankaların yarısı batar ve kamu kaynağı kullanılarak kurtarılmak zorunda kalınır. GSYH’nın üçte biri kaybedilir, hükümet yıllarca büyük faiz dışı fazla vermeye mecbur kalır, söz konusu ülkede büyük siyasal değişiklikleri getiren toplumsal hareketlilikler yaşanır.
— Benzer şekilde; varsayım olarak bir ülkede birkaç yıl boyunca verimliliği düşük sektörlere verilen krediler ve siyasal endişelerle kamu kaynağıyla garanti verilerek desteklenen krediler yüzünden bankacılık sektöründe yerli para kredi/mevduat oranı %150 civarında seyretmiş olsun.
— Açık dışarıdan kapatılmış, aşırı kredi genişlemesi bankaların aktif kalitesini bozmuş olsun. Buna rağmen geri ödenemeyen krediler yeniden yapılandırma görüntüsü altında yüzdürülsün. Denetim-gözetim otoritesi batık kredilerin canlı gösterilmesine göz yumsun hatta bunu teşvik etsin.
Açık dışarıdan kapatılmış, aşırı kredi genişlemesi bankaların aktif kalitesini bozmuş olsun. Buna rağmen geri ödenemeyen krediler yeniden yapılandırma görüntüsü altında yüzdürülsün. Denetim-gözetim otoritesi batık kredilerin canlı gösterilmesine göz yumsun hatta bunu teşvik etsin
— Ibrahim M. Turhan (@ibrahimmturhan2) March 23, 2019
- Bankalar ve şirketler dış kaynak ihtiyaçlarını vadesi gelen yükümlülüklerini daha yüksek maliyetle sürekli olarak çevirmek suretiyle karşılarken küresel konjonktür olumsuz gelişmeler sebebiyle bozulmuş olsun.Bahse konu ülkenin içinde bulunduğu piyasalardan sermaye çıkışı yaşansın.
— Ekonomi yönetimi gerçeklerle yüzleşmek yerine sorunları görmezden gelmeyi veya komplo teorileriyle açıklamayı tercih etsin. İrrasyonel popülist politikalara yönelsin. Yasaklamalar ve siyasal müdahaleler yaygınlık kazansın. Denetim organlarının nesnel davranmadığı kuşkusu doğsun.
— Bu şartlarda, bu varsayımsal ülkenin para otoritesinin rezervlerinde sebebi açıklanamayan büyük düşüşler yaşandığı ve siyasal döngü sebebiyle risk algısının bozulduğu bir günde yerli paraya güven sarsılmış olsun ve ülkenin parası dalgalı kur rejiminde bir günde %5 değer kaybetsin.
— Çok kısa bir süre önce yıl sonu kur tahminini %10 aşağı çekerek yerli para tutmayı önermiş olan dünyanın en büyük küresel yatırım kuruluşlarından biri görüşünü değiştirerek periyodik olarak yayınlamakta olduğu araştırma raporunda bu sefer yerli parada açık pozisyon önersin.
Çok kısa bir süre önce yıl sonu kur tahminini %10 aşağı çekerek yerli para tutmayı önermiş olan dünyanın en büyük küresel yatırım kuruluşlarından biri görüşünü değiştirerek periyodik olarak yayınlamakta olduğu araştırma raporunda bu sefer yerli parada açık pozisyon önersin.
— Ibrahim M. Turhan (@ibrahimmturhan2) March 23, 2019
- Kuruluş, kısa dönem hedef fiyatını geçmişte her iki yönde de defalarca yapmış olduğu gibi güncelleyerek %5-6 yukarı taşısın ve bu hedef fiyatın altında yabancı parada uzun pozisyon almayı tavsiye etmiş olsun. Bu arada da pazartesi piyasa açılışına ilişkin endişeler büyümüş olsun.
— Varsayımsal ülkenin denetim otoritelerinin bahsedilen rapor sebebiyle, siyasal telkin sonucu olduğu kuşkusu yaratır biçimde küresel finansal piyasalardaki en büyük ve önemli kuruluşlardan biri hakkında varsayımsal olarak soruşturma başlatması da bahsettiğimiz durumlara örnek olur.
— Yine de yanlışta ısrar edilir ve politikalar, rasyonel akılla, doğrulanmış bilgiyle ve olgusal gerçeklikle çelişen yönde gelişmeyi sürdürürse bu, düşük olasılıklı ama muazzam derece yüksek kayba yol açabilecek bir siyah kuğu durumu var anlamına gelir.
— Normal olasılık dağılımının kuyruk kısmında kalan böyle durumlarda daha önce yapılmış analizler geçerliliğini kaybeder. Riske maruz değerin yüz milyarlarca doları bulduğu, yüksek kamu borç yüklerinin oluşacağı, enflasyon-kur artışı- enflasyon kısır döngüsüne düşüleceği durum olur.
Normal olasılık dağılımının kuyuk kısmında kalan böyle durumlarda daha önce yapılmış analizler geçerliliğini kaybeder. Riske maruz değerin yüz milyarlarca doları bulduğu, yüksek kamu borç yüklerinin oluşacağı, enflasyon-kur artışı- enflasyon kısır döngüsüne düşüleceği durum olur
— Ibrahim M. Turhan (@ibrahimmturhan2) March 23, 2019
- Pazartesi piyasa açılışına ilişkin endişeler büyümüşken mantık dışı komplocu kurgularla hiçbir olumlu sonucu olamayacak, piyasa algısını ciddi biçimde bozacağı kesin olan bir girişimde bulunmak rasyonel ve basiretli bir yönetimin atmayacağı bir adımdır.
— Ekonomide er veya geç sağduyu hâkim olur, piyasaların beklentilerine uygun mâkul çözümler hayata geçirilir. Tek soru; ne kadar inat edeceğiniz, mâkul noktaya gelmeden önce değerli zamanınızdan ne kadarını hebâ edeceğiniz ve toplumunuza ne kadar maliyet ödeteceğinizdir.
Ekonomide er veya geç sağduyu hâkim olur, piyasaların beklentilerine uygun mâkul çözümler hayata geçirilir. Tek soru; ne kadar inat edeceğiniz, mâkul noktaya gelmeden önce değerli zamanınızdan ne kadarını hebâ edeceğiniz ve toplumunuza ne kadar maliyet ödeteceğinizdir.
— Ibrahim M. Turhan (@ibrahimmturhan2) March 23, 2019
