Maden işçilerinin psikososyal risklerinin önlenmesine ilişkin proje tamamlandı

İstanbul Bilgi Üniversitesi’nin İşyeri Hekimleri Derneği ile yürüttüğü ‘Maden Sektöründe Çalışanların Psikososyal Risklerinin Değerlendirilmesi ve Önlenmesine Yönelik İşyeri Hekimlerinin Kapasitesini Geliştirme Projesi’nin kapanış toplantısı gerçekleştirildi. Projenin yürütücüsü Doç. Dr. İdil Işık, projenin çıktılarını Sputnik’e anlattı.

‘Maden Sektöründe Çalışanların Psikososyal Risklerinin Değerlendirilmesi ve Önlenmesine Yönelik İşyeri Hekimlerinin Kapasitesini Geliştirme Projesi’nin kapanış toplantısı yapıldı. İstanbul Bilgi Üniversitesi’nin İşyeri Hekimleri Derneği ile yürüttüğü, Avrupa Birliği ve Türkiye’nin finansal desteği ile sürdürülen proje, Zonguldak'tan başlanarak 70'e yakın il ve 44 farklı sektöre yayılım gerçekleştirildi. İş hayatının psikolojik sağlığı bozan etkilerine dikkat çekmeyi amaçlayan proje, bunun önüne geçmek amacıyla bir sistem de önerdi.

26 ay boyunca devam eden projede, işyeri hekimlerinin maden sektörü psikososyal riskleri hakkında ve bu ölçüm aracının kullanılması amacıyla ‘çevrimiçi eğitim platformu’ da hazırlandı. ‘İş'te Psikososyal Risk Öğrenme ve Gelişim Platformu’ isimli projeye bin 444 kullanıcının kayıt oldu. Bu platformla 400 iş güvenliği uzmanı, 70 işyeri hemşiresi, acil tıp teknisyeni, yaklaşık 50 psikolog, klinik psikolog ve örgüt psikoloğu kendileri için hazırlanan eğitim modüllerini tamamladı ve 360 işyeri hekimi İç Danışman Gelişim Programı'nı bitirdi. Proje kapsamında bir de ‘Uçlar’ adlı belgesel de hazırlandı. Projenin yürütücüsü İstanbul Bilgi Üniversitesi Psikoloji Yüksek Lisans Programı Direktörü Doç. Dr. İdil Işık, amaçlananı ve çıktıları Sputnik’e anlattı.

‘Maden sektörü sadece meslek hastalığı ya da can güvenliği açısından sıkıntı yaratmıyor aynı zamanda ciddi baskılar uyandırıyor’

Maden sektörünün halihazırda çok zorlu olduğunu belirten Doç. Dr. Işık “Madende insanların psikolojik sağlığını olumsuz etkileyen çok ciddi fiziksel şartlar var. Sadece meslek hastalığı ya da can güvenliği açısından sıkıntı yaratmıyor aynı zamanda ciddi baskılar uyandırıyor. Mesela iş kazası yaşayan bir katılımcımızın eşi anlattı. ‘Uykularınız nasıldı’ diye sorduk. İşçi kendi cephesinden bir sıkıntı olmadığını söylüyordu. Ama eşi gece uyuduğunu zannettiğini, sayıkladığını, dişlerini sıktığını, çok terlediğini anlattı. Bizim farkında olmadığımız ama yaptığımız işten kaynaklı çok fazla psikolojik yan etkiler var. Projedeki amacımız da bunları anlayabilmek ve önlem almanın da mümkün olduğunu düşündüğümüz için çözüm önerilerini yönetimin tespit etmesi ve uygulamaya geçirmesi gerekli. Psikolojik sağlık tehdidi oluşturan durumları fark etmesi ve bunları kontrol altına alması lazım. Projenin ana amacı bu” dedi.

‘Madencilik can güvenliğinin her gün aslında tehdit altında olduğunu bile bile çalışmayı gerektiriyor’

“Madencilerin çok zorlu şartlarda aslında yine psikolojik sağlıklarının güçlü olduğunu söyleyebilirim” diye konuşan Işık “Çünkü kendilerini güçlendirebilecek sosyal desteğe, sosyal ilişkilere sahipler. Ama bir yanıyla ekonomik şartlar zorluyor. Fiziksel şartlar zaten kritik durumda. Her gün bir gelenek bu. Sabahları işe giderken adeta vedalaşıp, akşam döndüğünde de ‘geçmiş olsun’ denilen bir meslek. Can güvenliğinizin her gün aslında tehdit altında olduğunu bile bile çalışmayı gerektiriyor. Bu anlamda, biz anlamaya gayret ettik. Deneyimlerini, içinde bulundukları şartları yakalamak, raporlanabilir hale getirmek, paylaşmak ve çözüm önerilerinin geliştirilmesini sağlayacak işler bunlar. Buraya da işyeri hekimlerini dahil ettik. Tabii, buradan genişledi. Sadece maden sektörü değil, 44 sektöre yayılım sağlandı. 9 bine yakın insandan veri toplayarak risk analizi sağlayabildik” dedi.

‘Tercih mi zorunluluk mu çelişkisi insanı çok fazla yıpratan, psikolojik olarak da zorlayan bir konu’

İşin psikososyal açıdan etkilerinin sektörden ziyade işletmeye bağlı olduğunu aktaran Doç. Dr. Işık “Çalışanına değer veren işletmeler en tehlikeli sektörde de olsa eğer çalışanına değer veriyorsa uygun çalışma şartlarını yaratıyor. İnsana yaraşır iş diyoruz. İş insanı psikolojik olarak hasta etmemeli, fiziksel olarak hasta etmemeli, sevdiklerine zarar vermemeli, öldürmemeli, sakat bırakmamalı ve iş insana yakışır olmalı. Aslında insan çalışmak zorunda hissetmemeli ya da zorunlu bırakılmamalı. Madencilik yıllarca özellikle Zonguldak’ta insanlar mükellef kılınmış, zorunda bırakılmış çalışmak için. Bu çelişki çok fazla. Tercih mi, zorunluluk mu çelişkisinin içerisinde kalabiliyor olmak, başka seçeneğinin olmadığını düşünmek… Bazı insanlar bu benim tercihimdi derken bazıları için ise başka seçeneğim olsaydı bu işi yapmazdım diyor. Bu çelişkiyle yaşamak insanı çok fazla yıpratan, psikolojik olarak da zorlayan bir konu. Bu anlamda içinde bulunduğumuz şehrin seçenekler üretebiliyor olması ya da çalışma koşullarının elverdiği ölçüde daha iyileştirilerek daha insana yakışır hale gelmesi kurtarıcı bir yaklaşım” dedi ve sözlerine şu şekilde son verdi:

“Bu projenin en kritik çıktıları domuz damının üstüne koyduğumuz ilkeler ve insana yakışır çalışma koşulları. İnsani iletişim, birbirleriyle medeni konuşabilme imkanları, el ele verebilme, zorluklarla başa çıkabilme insana yakışır işin de bileşenleri. Projemiz Zonguldak’ta da kapanışını yapacak ve yaygın kullanımına devam edecek. Veri biriktikçe derin analizlere yeni yeni başlayacağız.”