İhsan Oktay Anar Sözlüğü editörü: “Söz varlığını, eserlerdeki cümlelerle tanıklamaya çalıştık”

Doç.Dr.Fatih Bakırcı, Serhat Sarısözen’le Gündem Dışı’nda stüdyo konuğu oldu.

İhsan Oktay Anar Sözlüğü, Bilge Karasu Sözlüğü ve Şule Gürbüz Sözlüğü’nün editörü Bakırcı, çalışmanın amacını ve yola çıkış hikayesini anlattı:

“Çağdaş Edebiyat ile filoloji alanını birleştirecek bir çalışma yapabilir miyiz düşüncesinden ve Çağdaş Türk Edebiyatı’nın önemli yazarlarının metinleri üzerinden sözlük hazırlayabilir miyiz diye yola çıktık. 2000 sonrasının önde gelen yazarlarından Şule Gürbüz, ilk yapıtı Kambur’dan itibaren insanın dünyadaki varlığını konu edinen, bu varlık üzerine düşünen yapıtlar kaleme almıştır. Dolayısıyla yapıtlarında konu edindiği bu 'varlık'la ilgili kullandığı pek çok kelime ve kelime grubu kendine özgü sentaks içinde dikkat çekmektedir. Şule Gürbüz’ün şu ana kadar yayımlanmış -sırasıyla Kambur (1992), Zamanın Farkında (2011), Coşkuyla Ölmek (2012), Öyle miymiş? (2016) ve Kıyamet Emeklisi (iki cilt, 2022)- beş yapıtından hareketle bir Şule Gürbüz Sözlüğü hazırlamak, günümüz edebiyatının sözvarlığının bir bütün olarak ortaya konulmasına katkı sağlayacak çalışmalar arasında yer alacaktır.”

“Ele aldığımız yazarların baştan sona bütün telif çalışmalarını bir araya getirmeye, oradaki söz varlığını eserlerdeki cümlelerle tanıklamaya çalıştık” diyen Doç. Dr. Bakırcı, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Öykü, roman, deneme, eleştiri gibi türlerde yazan Bilge Karasu, yapıtlarında genellikle çok katmanlı ve kendisini kolay kolay ele vermeyen anlam tabakalarıyla örülü metinler oluşturur. Bu anlam tabakalarını çözümleyebilmek için yapıtlarındaki kelimeler ve anlamları, semboller ve çağrışımları bir izin peşine düşer gibi dikkatle takip etmek gerekir. Bilge Karasu Sözlüğü, Karasu’ya özgü bu edebî üslubu anlamak ve oluşturduğu metinlerdeki alt katmanlara inebilmek için her şeyden önce yapıtlarının tamamına ait sözvarlığını ortaya koyarak onun edebiyatı hakkında daha kapsamlı çalışmalara zemin sağlamak amacıyla hazırlanmıştır.”

“Bilge Karasu, bir dil işçisi. Olabildiğince her şeyi Türkçe kelimelerle ördüğü metinlerle diğer yazarlardan ayrılıyor. Müzikaliteyi, anlam katmanlığını oluşturmadı adıma kelimeleri bu kadar iyi kullanması heyecan verici” ifadelerini kaydeden Bakırcı, açıklamasını şu şekilde sürdürdü:

“Yazın dünyamızın poliglot yazarlarından “kirpi” lakaplı Bilge Karasu,

aynı zamanda çevirmen, felsefeci ve yazdıklarıyla ödüller kazanmış güçlü bir kalemdir. Öykü, roman, deneme gibi türlerde yazan Karasu, yapıtlarında genellikle çok katmanlı ve kendisini de kolay kolay ele vermeyen anlam tabakalarıyla örülü metinler oluşturur. Bu anlam tabakalarını çözümleyebilmek için yapıtlarındaki kelimeler ve anlamları, semboller ve çağrışımları bir izin peşine düşer gibi dikkatle takip etmek gerekir. Bilge Karasu’ya özgü bu edebî üslubu anlamak ve oluşturduğu metinlerdeki alt katmanlara inebilmek için her şeyden önce yapıtlarının tamamına ait sözvarlığını ele alan bir Bilge Karasu Sözlüğü’ne ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ihtiyaca cevap verebilmek ve aynı zamanda 20. yüzyılın edebiyatının sözvarlığını ortaya koyan daha kapsamlı çalışmalara zemin sağlamak amacıyla Bilge Karasu Sözlüğü hazırlanmıştır. Bilge Karasu Sözlüğü hazırlanırken yazarın yukarıda sıralanan yapıtlarındaki bütün kelimeler değil de özellikle üslubunu sözvarlığı açısından belirleyen dilsel göstergeler taranmıştır. Bunlar arasında günümüzde çok sık kullanılmayan ve Arapça ve Farsça kökenli kelimeler ve tamlamalar, Batı kökenli kelimeler, çeşitli bilim ve sanat alanlarına ait terimler, ağız özelliği gösteren kelimeler, çeşitli deyim ve kalıp ifadeler, bitki ve hayvan adları yer almıştır. Bilge Karasu’da en çok dikkat çeken dilsel göstergeler baştan sona her yönüyle “Türkçe” kelime tercihleridir. Gündelik hayatta kullanılan kelimelerden çeşitli bilim ve sanat alanına mahsus terimlere varıncaya dek Türkçeye yaslanan Karasu, dilimizde var olan Doğu veya Batı kökenli kelimeleri neredeyse kalıp ifadeler dışında çok fazla tercih etmemiştir. Bunu yapmak o kadar kolay değildir, ancak Bilge Karasu gibi felsefeyle metin analizlere yapacak derecede içli dışlı olan ve yedi sekiz dil bilen çok dilli bir yazar farkındalığına sahip olmak gerekir. Onun metinlerindeki çok katmanlı yapıyı çözmek demek Türkçenin de çok katmanlı serüvenini bilmek ve ona eşlik etmek demektir. Dolayısıyla Karasu’nun sözvarlığı filolojik açıdan incelenince dilin bu katmanlı yapısı deşifre olmaktadır. Bu dil katmanı Karasu’da şu şekilde yer alır ki bu pek az yazarın yapabileceği bir dil işçiliği ve dil hassasiyetidir.”

İhsan Oktay Onar sözlüğünde dikkat çeken detaylara değinen Bakırcı şunları kaydetti:

“İhsan Oktay Anar’ın sözvarlığında en çok dikkat çeken dilsel göstergelerin başında yapıtlarındaki tarihsel zaman dilimini de yansıtan Osmanlı Türkçesine mahsus kelime ve kelime gruplarının kullanılması gelir. Özellikle Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalar yazarın kullandığı dilin başat unsurları olarak görülmektedir. Anar Sözlüğü’nde zengin ve çok yönlü bir terim anlamlı kelimelerle karşılaşılmakta; gemicilik, denizcilik, tıp, farmakoloji, botanik, musiki gibi farklı bilim ve sanat alanlarına özgü kelimelerin yoğun bir şekilde kullanılması onun ayırt edici üslup özelliklerinin başında gelmektedir. Ayrıca bu terimler yazarın yapıtlarına göre değişiklik göstermektedir. Dolayısıyla yapıtlarında farklı terminolojik dil malzemesinin görülmesi, Anar’ın yazma eyleminden önce büyük bir titizlikle hazırlık safhası yaptığına da işaret etmektedir. Yapıtlarında daha çok Yunanca, Latince, İtalyanca, Fransızca, İngilizce kökenli denizcilik ve gemicilik terimlerini kullanan yazar, bu kelimelerin Türkçe söyleyişlerini tercih etmiştir.”