İlk kez Sovyetler'de verildi, Türkiye’de 40 yılını doldurdu: Dünyada kürtaj hakkı nasıl işliyor?

Türkiye’de 1983’te yasal haline getirilen kürtaj için dünyanın pek çok yerinde farklı uygulamalar mevcut. Sputnik, ülkelerdeki kadınların kürtaj hakkına yönelik farklı uygulamaları örnekleriyle derledi.

Dünya Sağlık Örgütü'nün 'temel sağlık hizmetleri' listesinde yer alan kürtaj için dünyanın pek çok yerinde uygulamalar bulunuyor. Her yıl dünya çapında 73 milyon kürtaj gerçekleşirken, istenmeyen gebeliklerin yüzde 61 ve tüm hamileliklerin yüzde 29'u da isteyerek düşükle sonuçlanıyor. Yine DSÖ'nün bildirdiği üzere kürtajların toplamda yarısı güvenli olmayan koşullar altında yapılıyor ve bu her yıl 39 bin ölüme neden oluyor.

Türkiye’de ise 40 yıl önce kadınlara kürtaj hakkının yasal olarak tanındı. 27 Mayıs darbesinin ardından hazırlanan anayasanın 2827 sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun ile birlikte kadınlara, hamileliğin 10. haftası doluncaya kadar, annenin sağlığı açısından tıbbi sakınca olmadığı takdirde dahi, rahim tahliyesi (kürtaj) yasal hale getirildi. Yasaya göre aynı zamanda annenin sağlığını tehdit ettiği ya da fetüsün ‘takip edecek nesiller için ağır maluliyete neden olacağı’ hallerde de kadın hastalıkları uzmanı raporu ile kürtaj gerçekleştirilebiliyor.

295 kamu hastanesinden yalnızca 10 tanesi hiçbir şart göstermeden kürtaj hizmeti sağlıyor

Ancak yapılan araştırmalar Türkiye’de kürtaj her ne kadar yasal olsa da, kürtaj hakkının ulaşılabilir durumda olmadığını gösteriyor. Kadir Has Üniversitesi’nin 2020 yılında gerçekleştirdiği ‘Türkiye’deki Kamu Hastanelerinde Kürtaj Hizmetleri’ adlı raporunda, görüşülen 295 kamu hastanesinin yalnızca 10 tanesinde kürtaj hiçbir şart gösterilmeden sağlanıyor, 185 tanesinde ise sağlanmıyor. Raporda hizmeti sağlamayan hastanelerin en çok ‘yasal değil veya yasak’ ifadesiyle kürtajı gerçekleştirmeyi reddettiği görülüyor.

Yine Kadir Has Üniversitesi tarafından yapılan ‘Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Algısı Araştırması 2022’ adlı bir araştırmaya göre, ‘Kürtaj kadının en temel haklarındandır, yasaklanamaz’ diyenlerin oranı 2016’da yüzde 43.6 olmuşken, 2021’de yüzde 56.2’ye çıkmış ve 2022’de ise yüzde 51.7’e düştü.

Türkiye’de ‘isteyerek düşüğü’ olan evli kadınların oranı yüzde 15; en fazla kullanılan korunma yöntemlerinden biri ‘geri çekme’

Son olarak 2018'de gerçekleştirilen Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü tarafından her 5 yılda bir ülke çapında yapılan Nüfus ve Sağlık Araştırmaları'nın verilerine göre, 'isteyerek düşük' yapmış olan evlenmiş kadınların oranı 1993'te yüzde 28 iken, 2018'te oran yüzde 15'e düşüyor. Araştırma aynı zamanda yaşayan çocuk sayısı arttıkça isteyerek düşüğü olan kadınların oranının arttığını da gösteriyor. Örnek olarak 5 ya da daha fazla çocuğu olan kadınların yüzde 19'u isteyerek düşük yaptığı belirtilirken, hiç çocuğu olmayanlarda bu oran yüzde 7.

Bu araştırmaya göre, 15-49 yaş arasındaki evli kadınların yüzde 70’i gebeliği önleyici herhangi bir yöntem kullanıyor. Evli kadınlar arasında en yaygın olan korunma yöntemi ise ‘geri çekme’. Peki, hangi ülkenin kürtaj hakkına yaklaşımı nasıl?

Kadınlara kürtaj hakkını ilk kez Sovyetler Birliği verdi

Kürtaj dünyada ilk kez 1920 yılında Sovyetler Birliği’nde yasallaştırıldı. Mevcut durumda da Rusya’da kürtaja kanunen izin veriliyor ve aynı zamanda zorunlu sağlık sigortası kapsamında. Kadının talebi üzerine 12 haftaya kadar gerçekleştirilebilen kürtaj, tıbbi nedenlerle gebelik süresince herhangi bir zamanda da uygulanabiliyor.

Dünyanın en kalabalık ülkesi ve geçmişte nüfus planlaması yönelik sert uygulamaları bulunan Çin’de ise 2021 yılında ailelerin 3 çocuk sahibi olmasına izin veren yasa değişikliği kabul edildi. 2016’da ‘tek çocuk’ politikasını terk eden Çin’de nüfusun düşmeye başlaması üzerine hükümet, tıbbi nedenlerle olmayan kürtaj işlemlerinin kısıtlanacağını açıkladı.

ABD Yüksek Mahkemesi kürtajı anayasal bir hak olmaktan çıkardı; 12 eyalette neredeyse imkansız hale geldi

Öte yandan kürtaj hakkı son dönemlerde ABD’nin, 24 Haziran’da kürtajın bir anayasal hak olduğu yönündeki kararı sonlandırmasıyla gündeme geldi. Mississippi eyaletinde alınan hamileliğin 15. haftası sonrası kürtajı yasaklama kararı Yüksek Mahkeme’ye taşındı ve mahkemenin verdiği kararla, eyaletlerin kendi içlerinde yasaklayabilmesinin yolu açıldı. Çeşitli taraflardan sert tepkiler alan karar sonrası, ABD’nin 12 eyaleti kürtajı çok sınırlı istisnalar haricinde neredeyse tamamen yasak hale getirdi.

Ülkenin aldığı bu karar İsrail’den de çok eleştiri aldı ve bunun üzerine ülkeden kürtaja erişimi kolaylaştırma yönünde bir hamle geldi. Buna göre, İsrail’de artık kürtaj yaptırmak isteyen kadınların bir komite huzuruna çıkıp onay alması gerekmeyecek.

ABD merkezli bir kuruluş olan Guttmacher Enstitüsü kürtajı yasaklamayı planlayan eyaletlerin 24’e kadar çıkabileceğini de bildirdi. ABD’de kürtaj hakkını sınırlandıran ve hatta yasaklanmasına sebebiyet verecek kararın ardından, hamileliği ilişkiden sonraki ilk birkaç saat içerisinde önleyen ertesi gün hapının satışlarına sınırlama geldi.

ABD’nin aldığı karar, Ohio’da tecavüze uğrayarak hamile kalan 10 yaşındaki bir kız çocuğunun kürtaj için eyalet aramak zorunda bırakılması gibi trajik sonuçlara da sebebiyet verdi.

Polonya’da doktorlar aile içi istismar mağduru 14 yaşındaki zihinsel engelli çocuğun kürtajını reddetti

Kürtaj yasaklarının en sert uygulandığı ülkelerden biri olan Polonya’da, kadınların yalnızca tecavüz, ensest ilişki ve annenin sağlığı risk altında olduğu dur gebeliğin sonlandırılmasına yasal izin veriliyor. Ancak buna rağmen basına yansıyan bazı hikayeler, doktorların annenin sağlığının tehdit altında olduğu hallerde kürtaj yapmayı reddettiğini de gösteriyor.

Bu yılın Ocak ayında, 14 yaşındaki zihinsel engelli bir çocuğun dayısı tarafından istismar edildiği için hamile kalması ve ancak doktorların kürtaj yapmayı reddetmesi büyük tepkiye yol açtı. Öte yandan bu tek örnek değil. 37 yaşında ikiz bebeklere hamile olan Polonyalı bir kadının bebeklerin anne karnında ölmesine rağmen doktorların kürtaj yapmaması üzerine öldüğü de kayıtlara geçti. Tüm bunlarla beraber, Polonya hükümeti aynı zamanda tüm hamile kadınların kayıt altında tutulması kararı da aldı.

AB üyesi Malta’da hiçbir koşulda kürtaja izin yok

Bir Avrupa Birliği ülkesi olan Malta’da hem birliğin hem dünyanın en kısıtlayıcı kürtaj yasaları mevcut. Ülkede hiçbir koşulda kürtaj yapılmasına izin verilmiyor. Yasanın prosedürü tecavüz, ensest veya annenin hayatının risk altında olması dahil her koşulda kürtajın gerçekleştirilemeyeceği ve gerçekleştirildiği durumda ceza gerektiren bir suç olduğunu öngörüyor. ABD'li bir turist kadının düşük semptomları göstermesine rağmen kürtaja alınmaması ve İspanya'ya sevk edilmesi üzerine ülkede her ne kadar kürtaj yasasının esnetilmesi konuşulsa da bu gerçekleşmedi.

El Salvador’da bir kadın kürtaj yaptırmak zorunda kaldığı için 30 yıl hapis cezasına çarptırıldı

Kürtaj yasaklarının en sıkı uygulandığı bir başka ülke ise El Salvador. Latin Amerika’da bulunan ülkede hiçbir koşulda kürtaj yapılmazken, çok sayıda kadın düşük yaptığı suçlamasıyla hapis cezasına çarptırılıyor. 1998’e kadar ülkede annenin sağlığı tehdit altındaysa, fetüs sağlıklı değilse ve tecavüz sonucu bir hamilelik gerçekleşmişse kürtaja izin veriliyordu.

2022 verileri, en az 182 El Salvadorlu kadının kürtaj yaptırdığı için ‘ağırlaştırılmış müebbet’ ile yargılanmasına yol açtığını gösteriyor. Hatta ülkede bir kadın sağlık sorunları sebebiyle kürtaj yaptırmak zorunda kaldığı için 2 yıl tutuklu yargılandıktan sonra 30 yıl hapse mahkum edildi.

Başka hangi ülkelerde tamamen yasak?

Kürtajın tamamen yasak olduğu bir başka ülke ise Nikaragua. Ülkede 2006’dan beri kadınlar hiçbir şekilde kürtaj yaptıramıyor. Honduras da aynı şekilde koşulsuz bir yasak uygularken, kürtaj yaptıran kadınlar 6 yıl hapis cezasıyla karşılaşıyor. Ülke 2021 yılında anayasaya kürtajın hiçbir şekilde yasallaştırılmamasını içeren bir yasa da eklemiş durumda. Dominik Cumhuriyeti’nde de 1884 yılından beri kürtaj yapılması yasak.

Mısır’da ise evli bir kadının hayatını tehlikeye atması haricinde kürtaj yaptırılamıyor. Irak, Haiti, Jamaika, Surinam, Madagaskar, Kongo, Sierra Leone, Senegal, Moritanya, Filipinler ve Laos’ta kürtaj tamamen yasak.

Macaristan’dan ‘ceninin kalp atışlarını’ dinleme zorunluluğu

Slovakya’da ise 2019 yılında kadınların kürtaj yaptırmadan önce ultrasona girmesi ve ceninin kalp atışlarını dinlemesinin zorunlu hale getirilmesi tasarısı tartışıldı. Uluslararası örgütlerin tepki gösterdiği yasa tasarısını onaylanmadı. Ancak Slovakya’nın onaylamadığı bu kararı Macaristan yürürlüğe koydu. Buna göre, kürtaj yaptırmak isteyen kadına 'ceninin kalp atışlarını' dinleme zorunluluğu getirildi. Ülkede, hamileliğini sonlandırmak isteyen kadına aynı zamanda jinekologdan hamileliğini teyit eden bir mektup ve en az üç gün arayla iki kez aile hizmetlerini ziyaret edip evlat edinme ve anneler için devlet yardımları konusunda danışmanlık alması da dayatılıyor.