Şanghay İşbirliği Örgütü’nün yeni ortağı Suudi Arabistan: ‘Petro-dolar sisteminin sonu geldi’

Şanghay İşbirliği Örgütü ve BRICS… Dünyanın tek kutupluluktan kurtuluşunu simgeleyen bu iki birliktelik gittikçe güçleniyor. Suudi Arabistan'ın ŞİÖ’nün diyalog ortağı olmasını değerlendiren Doç. Dr. Özdemir, 50 yıllık petro-dolar sisteminin sonunun geldiğini ve yerel paralarla ticaretin arttığını ifade ediyor.

Suudi Arabistan'ın Şanghay İşbirliği Örgütü'nün (ŞİÖ) diyalog ortağı olması, Kral Selman tarafından onaylandı. Son dönemde ABD hegemonyasından çıkarak Biden yönetimi ile ters düşen, OPEC+'da Rusya ile birlikte hareket eden, Çin'le birçok anlaşma yapan ve Pekin'in arabuluculuğunda İran'la ilişkileri düzeltme anlaşmasına varan Suudi Arabistan'ın bu adımı da yeni çokkutuplu dünya düzenine dair önemli mesajlar veriyor.

Asya’nın en büyük ve stratejik ittifaklarından biri olarak kurulan ŞİÖ’nün bugün Çin, Rusya, Kırgızistan, Tacikistan, Kazakistan, Özbekistan, Hindistan, Pakistan, İran olmak üzere 9 üyesi bulunuyor.

Örgütün tam üyelerinin yanı sıra Afganistan, Moğolistan ve Belarus’tan oluşan “Gözlemci Ülkeleri”, Türkiye, Azerbaycan, Sri Lanka, Ermenistan, Kamboçya, Nepal, Suudi Arabistan, Mısır ve Katar’dan oluşan “Diyalog Ortağı Ülkeleri” bulunuyor.

ŞİÖ’nün amacı; karşılıklı güven, iyi komşuluk ve dostluk ilişkilerinin güçlendirilmesi, bölgesel barış, güvenlik ve istikrarın korunması için ortak çaba sarf edilmesi, terörizm, köktencilik, ayrılıkçılık, örgütlü suçlar ve yasadışı göçle ortak mücadele edilmesi, ayrıca siyaset, ekonomi, bilim ve teknoloji, kültür ve eğitim, enerji, çevre konularında işbirliğinin geliştirilmesi olarak açıklanıyor.

ŞİÖ üyesi ülkelerin liderleri son olarak Eylül 2022’de Özbekistan’ın Semerkant şehrinde bir araya gelmişti. Bu zirveye Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da davetli olarak katılmıştı. Cumhurbaşkanı Erdoğan zirvedeki konuşmasında "Ülkemizin, doğu ile batı arasındaki köprü konumu bizlere emsalsiz imkânlar sunmaktadır. Bu anlayışla, güvenlikten ekonomiye, enerjiden ulaşıma, tarımdan turizme kadar her alanda iş birliğine hazırız" mesajı vermişti. Erdoğan ayrıca, "Hedefimiz Şanghay İşbirliği Örgütü'ne tam üyelik" ifadesini kullanmıştı.

Yeni dünyada BRICS’in önemi

ŞİÖ ile birlikte dünyanın en hızlı büyüyen ekonomisine sahip ülkeleri Çin, Rusya, Hindistan, Çin, Brezilya ve Güney Afrika Cumhuriyeti’nin oluşturduğu BRICS de yeni dünya düzeninde büyük önem taşıyor.

Yüksek büyüme oranları, küresel sistemdeki potansiyel güçleri ve bölgesel dinamiklerle birlikte öne çıkan konumlarıyla ortak özellikle taşıyan BRICS ülkeleri; dünyanın yüzölçümünün dörtte birinden büyük bir alanı kaplıyor, 3 milyarı aşkın insanı (dünya nüfusunun yüzde 40’ı) temsil ediyor ve dünya ekonomisinin yüzde 23’ünden fazlasını oluşturuyor. BRICS ülkeleri Avrupa ve Amerika’nın kontrolündeki sistem yerine daha adil bir uluslararası düzene ulaşmayı hedefliyor. Bu açıdan BRICS ülkelerinin 2050 yılında dünyanın en önde gelen ekonomileri olarak tanımlanması da önem taşıyor.

BRICS ülkeleri Türkiye’nin de yakın işbirliği içinde olduğu ülkeler olarak dikkat çekiyor. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, 2018’de Johannesburg’da yapılan 10'uncu BRICS Zirvesi’ne katılımı ve aile fotoğrafında yer alması da Türkiye’nin bu birliğe verdiği önemi ortaya koydu.

BRICS’e İran ve Arjantin’in yanı sıra diğer bazı ülkeler de üye olmak istiyor.

Suudi Arabistan’ın üyeliği nasıl yorumlanmalıdır?

Sputnik son olarak Suudi Arabistan örneğinde olduğu gibi ŞİÖ ve BRICS gibi Asya merkezli birliklerin yükselişini ATA (Asya-Türkiye-Avrupa) Platform Direktörü Dr. Volkan Özdemir’e sordu.

Özdemir, “50 yıllık petro-dolar sisteminin sonuna geldik” diyerek şunları anlattı:

“Bu sistemin en önemli ayaklarından biri olan OPEC içindeki Suudi Arabistan, 50 yıldır petrolünü sadece dolarla satma taahhüdü verdi. Artık bundan vazgeçerek petrolünü dolar yerine yuan olarak Çin’e satmaya başlıyor. En büyük müşterisi Asya pazarları oluyor, dünya ekonomisinde büyük bir kırılma yaşanıyor. ABD artık Suudi petrolüne ihtiyaç duymazken Çin ve Asya ülkeleri daha fazla Ortadoğu ve Suudi petrolüne ihtiyaç duyuyor. Dolayısıyla dolar yerine yuan gibi para birimlerinin egemen olduğu bir sisteme geçiyoruz. Bu önemli ve yapısal bir değişim. Suudi Arabistan da kendi çıkarları doğrultusunda ve Suudi yönetiminin Biden hükümetiyle ters düşmesi nedeniyle Çin ile daha dengeleyici bir ilişkiye giriyor. ABD’nın bölgedeki hegemonyasından da çıkıyor. Bunun doğal sonucu olarak da İran ve Suudi Arabistan, Çin’in arabuluculuğunda bazı görüşmeler yaptı. Onun da doğal sonucu ŞİÖ’ye İran tam üyeyken Suudi Arabistan gibi diyalog partneri pozisyonu kazanıyor. Ortadoğu’da istikrar bir numaralı petrol ithalatçısı olduğu için Çin’in işine geliyor, istikrarsızlık ise bu bölgeyi karıştırmak üzere ABD’nin politikası haline geliyor. Birisi barıştırıcı diğeri karıştırıcı rol oynuyor.”

Özdemir, “ŞİÖ uluslararası sisteme jeopolitik olarak yeni bir açılım sunuyor. Henüz evrimini tamamlamamış bir örgüt. ŞİÖ aslında bir tartışma platformu sunuyor. Mesela Pakistan ve Hindistan gibi birbirleriyle sorunları olan ülkeler de burada yer alabiliyor. Burada oluşan barış platformu zamanla uluslararası sistemde daha da çok etkinliğini artıracaktır” diye de ekledi.

BRICS ne vadediyor?

“Asıl değişim BRICS bünyesinde gerçekleşiyor” diye devam eden ATA Platfom direktörü Özdemir, şunları söyledi:

“Dünya artık Çin’in başladığı Rusya’nın da başlayacağı dijital ulusal para sistemine doğru evriliyor. Türkiye’nin de böyle bir adımı var. Bunun daha sonrasında BRICS bünyesinde altın destekli ortak dijital bir para ile uluslararası ödemelerde doların karşısında yeni bir blok oluşuyor. BRICS oluşumunun kurduğu uluslararası ölçekli Yeni Kalkınma Bankası’nın başına eski Brezilya Devlet Başkanı Dilma Rousseff getirildi. Somut olarak nasıl ŞİÖ jeopolitik olarak yeni ufukları temsil ediyorsa BRICS de dünya ekonomisinde Batı sistemine alternatif uluslararası örgütlenmenin nişanesi pozisyonunda.”

Türkiye, ŞİÖ ve BRICS’e üye olabilir mi?

“Türkiye’nin de BRICS üyeliğini düşünmesi gerekiyor. BRICS’te ulusal para birimiyle kredi mekanizması var. Bu da Türkiye’nin borç yönetimi açısından da son derece mantıklı olur” diyen Özdemir, Türkiye’nin iki birlik için durumunu şöyle anlattı:

“Türkiye’nin ŞİÖ’ye tam üye olmasından önce gözlemci ülke statüsü kazanması gerekiyor. Türkiye, NATO üyesi olduğu sürece de ŞİÖ’ye tam üye olamaz. NATO’dan çıkıp da ŞİÖ’ye girmek de şu anda kısa vadede pek mümkün görünmüyor. Türkiye’nin BRICS üyesi olması için ise kendini bağlayacak hiçbir uluslararası anlaşma yok. Daha da önemlisi BRICS, iktisadi olarak Türkiye için tercihten öte bir zorunluluğa dönüşüyor. Türkiye’nin bir yıllık kısa vadeli borçları 200 milyar dolar eşdeğerinde. Toplam dış borç yükü 500 milyar dolara yakın. Türkiye ödemeler dengesi ve dış borçlanmada ciddi bir dolar krizi ile karşı karşıyadır. BRICS’in Türkiye’ye sunacağı en önemli avantaj altyapı yatırımları için ulusal para biriminde kredi veren bir destek fonuna sahip olmasıdır. Türkiye o yüzden çok kutuplu düzenin temel göstergesi olan bu uluslararası örgüte girmelidir.”

Asya’da askeri ittifak mümkün mü?

Peki, Asya’da NATO benzeri bir askeri ittifakın kurulması mümkün görünüyor mu? Özdemir’in bu konudaki değerlendirmeleri şu şekilde oldu:

“Askeri ittifak uzun perspektifte değerlendirilecek bir durum. Henüz o aşamada olunduğunu düşünmüyorum. Çin ve Rusya’nın NATO benzeri bir güvenlik ittifakında yer alacağını kısa vade için tahmin etmiyorum. Zaten Rusya’nın Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (KGAÖ) adında NATO muadili başka bir örgütlenmesi var. Çin’in başka bir güvenlik perspektifi ve algısı var. Çin-Rusya ilişkileri şu anda tarihi zirvesini yaşıyor ama daha çok iki ülkenin ŞİÖ’nün geliştirilmesi için işbirliği yapacağını ama bunun askeri ittifaka dönüşmesi için henüz çok erken olduğunu düşünüyorum. Uzun perspektifte de bu kolay olmayacaktır. Gerek de duymuyorlar, bu ülkenin zaten dayanışması NATO benzeri bir ittifakta buluşmasını da gerektirmiyor. Bu iki ülke halihazırda ortak tatbikatlar ve askeri işbirlikleri yapıyorlar.”