‘Suudi-İran anlaşması olağanüstü bir gariplik olmazsa bölgede önümüzdeki 15 yıla damgasını vurur’

Hüsnü Mahalli’ye göre, Çin’in kotardığı Suudi-İran anlaşması sonrası Ortadoğu siyaseti hareketlilik çarpıcı. Reisi’nin Riyad’a davet edildiği, Sisi’nin Şam’a gidebileceğini belirten Mahalli, Suudilerle Mısır’ın birlikte ilerlemesinin Suriye’nin Arap Birliği’ne dönüşünü kesinleştireceğini söyledi. Mahalli, Ankara’nın işinin kolay olmadığı görüşünde.

Çin’in Suudi Arabistan ile İran arasındaki ilişkileri anlaşmadaki arabuluculuğu ve Rusya’nın Suriye için ve Körfez bölgesindeki etkin diplomasisi Ortadoğu’da dikkat çekici bir kıpırdanışı beraberinde getirmiş durumda. Pekin’de duyurulan anlaşma sonrası İran ve Suudi Arabistan arasında diplomasi hızlanırken, Suudi yönetiminin Şam’da büyükelçilik açmanın ardından Cumhurbaşkanı Esad’la da barışmak üzere kolları sıvadığı haberleri geliyor. Bu süreçte Mısır ile Suriye arasındaki diplomatik temasların hızlanması da dikkat çekti.

ABD yönetiminin ise Körfez ülkelerine Esad’la temas kurmamaları için ‘uyardığı’ ancak olumsuz yanıt aldığı bildiriliyor. Suriye’nin Arap Birliği’ne geri dönüşünün bu kez kesinleşmekte olduğu görüşü hakim olurken dikkatler 19 Mayıs’ta Riyad’da düzenlenecek liderler zirvesine çevrildi.

Ortadoğu’daki dikkat çekici gelişmeleri gazeteci ve yazar Hüsnü Mahalli ile konuştuk.

‘Mısır ile Suudi Arabistan bölgede birlikte ilerliyorsa bu önemli’

Hüsnü Mahalli’ye göre, gelişmelerin başlangıcı Çin arabuluculuğuyla Suudi-İran barışması. Bu anlaşma sonrası İran, Suudi Arabistan, Mısır ve Suriye liderleri ve dışişleri bakanlarını içeren çok çarpıcı bir diplomasi trafiğinin başladığını belirten Mahalli, özellikle Mısır ile Suudilerin birlikte hareket etmelerinin önemine dikkat çekti:

“Bütün bunların başlangıç noktası Çin’in arabuluculuğuyla Suudi Arabistan ve İran’ın barışması. İki gün sonra Suudi ve İran dışişleri bakanları, Pekin’de bir iftar yemeğinde buluşacaklar. Bu çok enteresan, işin sembolik tarafı da var. Ama dışişleri bakanlarının buluşmasından hemen sonra bayramdan on gün kadar sonra Reisi, Suudi Arabistan’a gidecek. Bu olağanüstü bir hikaye. Bunun iki ayağı var. Suudi Arabistan’ın Suriye ile barışması. Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı, bayramın ikinci günü Şam’a gidiyor. Daha enteresan olan Suriye Dışişleri Bakanı Mikdad’ın Kahire’ye gidişi ve buna bağlı olarak Mısır Cumhurbaşkanı Sisi’nin ay sonu Şam’a gideceği ya da Esad’ın Kahire’ye gideceği bilgisi var. Bu dört bilgiyi bir araya getirince resim ortaya çıkıyor.

‘19 Mayıs’ta Esad Riyad’daki Arap liderler zirvesine katılabilir’

Mısır Cumhurbaşkanının Pazar günü Cidde’ye ‘sahur’ ziyaretine ve ekonomik alanda Suudi sermayesine kapıları açmasına atıf yapan Mahalli, Sisi’nin Şam ziyaretinin de gündemde olduğunu vurguladı. Mahalli, Esad’ın 19 Mayıs’ta Arap liderler zirvesinde yerini alması olasılığına atıf yaptı:

“Sisi’nin pazar gecesi Suudi Arabistan’a giderek sahura katılması sonucu da var. Çünkü Mısır ile Suudi Arabistan bölgede birlikte ilerliyorsa bu önemli. Mısır Suudi Arabistan sermayesine kapıları açtı. Mısır yönetimi varlık fonunda bulunan çok önemli kurumlara ki büyük bölümü orduya bağlı, özelleştirerek Suudi Arabistan sermayesine devredeceği yönünde bilgiler gelmeye başladı. En önemli hikaye Suudi Arabistan ve Mısır anlaşırsa, Sisi de Şam’a gelirse, 19 Mayıs’ta Riyad’da toplanacak Arap liderler zirvesine artık Esad’ın katılması kesinleşti demektir. Bu ana başlıkların alt başlıklarının hepsi Türkiye’yi ilgilendiriyor. Ama biz Türkiye’de seçim gündemiyle meşgulüz.”

‘Blinken’in mektubuna Körfez’in ilk yanıtı OPEC+’nın kararı’

Mahalli, Suriye’nin Arap Birliği’ne dönüşüne ABD’nin itirazını içeren Blinken’ın mektubuna Körfez’den ilk yanıtın petrol üretiminde kısıntıya gidilmesi kararı olduğu görüşünde:

“ABD Dışişleri Bakanı Blinken’ın mektubuna Körfez’den yanıt geldi. ‘Sen bize artistlik yapıyorsan biz petrol üretimlerini OPEC+ örgütü olarak kısıyoruz. Git ne yaparsan yap’ dediler. Dünden beri 1 milyon varil civarında kısmaya gidildi. Birinci yanıt buydu.”

‘Ankara sürecin önüne geçmeye çalışıyor, işi kolay değil’

Mahalli’ye göre ikinci yanıt Türkiye ile alakalı. Suriye konusunda Mısır ile Suudilerin birlikte hareket etmesinin Türkiye’ye Esad’ın koşullarını dayattığını belirten Mahalli, Ankara’nın da Suriye lideri ile bir an önce buluşarak gelişmelerin önünü almaya çalıştığı değerlendirmesinde bulundu. Ama Şam’ın Erdoğan’ın hiçbir sözüne güvenmediğini belirten Mahalli, Erdoğan’ın işinin kolay olmadığı görüşünde:

“İkinci yanıt da Esad, Mısır ile hareket ediyorsa ve Suudiler bunun arkasında ise Türkiye de Esad’ın şartlarını karşılamak zorunda. Erdoğan, Putin’e bütün bunların önüne geçmek için müthiş bir baskı uyguluyor. ‘Esad’ı ne olur ikna et, çabuk buluşalım. Önce dışişleri bakanları buluşsun. Hemen peşinden ben Esad ile buluşayım’ diyor. Bununla hem bütün sürecin önüne geçebileceğini düşünüyor, ‘Ne gerekiyorsa yaparım, çekilirim, mülteci sorununu çözerim’ diyecektir. Ama Suriye medyasında gelen haberlerde hiçbir sözüne güvenilmediği yazılıyor. Ne Suriye yönetimi ne Arap ülkeleri güveniyor. Öyle çekilirim demekle olmaz, hemen çekil diyecekler. İdlib örneğinde, ‘Kusura bakma bizim Suriye ordusu Rusya destekli, İdlib’e saldırıyoruz. Sen çekil oradan, bizi Nusra ile tek bırak’ diyecekler. Dolayısıyla bu koşullarda Erdoğan’ın işinin kolay olduğunu sanmıyorum.

‘Amerikalılar Esad İran’dan uzak dursun demiş, İran Suudilerle barışırsa nasıl uzak dursun?’

Mahalli, Çin’in İran-Suudi anlaşmasına arabuluculuk etmesinin ABD politikalarına ‘boşa düşürmesine’ şu sözlerle dikkat çekti:

“Dolaylı şekilde Amerikan yönetimi demişler ki ‘Suriye, Arap Birliği’ne iki koşulla döner. Esad’ı ikna edin. İranlılardan uzak dursun’. İran Suudilerle barışmışsa nasıl İran’dan uzak dursun? Diğeri de Körfez ülkelerine ‘Fırat’ın doğusuna formül bulalım’ gibi bir telkinde bulunmuşlar.”

‘Erdoğan pragmatik ama dışarıda kimse güvenmiyor’

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın pragmatik tutumu olduğunu belirtirken “Her şeyi yapabilir” diyen Mahalli, özellikle Arap ülkelerinin medyasına yansıyan güvensizliğe atıfta bulundu:

“Erdoğan pragmatik derler. Erdoğan her şeyi yapabilir. Zaten iç politikada görüyoruz. Bu çaresizliğin dışa vuruşudur. Son 15 gündür Erdoğan’ın iktidarının ve medyasının yaptığı her şey yanlış. En son elinde 200 liralar var, onları dağıttı dün. Bu iç politikada böyle. Ama dışarıda hiç kimse güvenmiyor. Bunu medyada da görüyorum, Arap ülkelerinde de görüyorum. Rus medyasında bile bir ay öncesiyle karşılaştırdığımızda Erdoğan taraftarı köşe yazılarını göremiyorum. Öncesinde Türkiye ile ilgili çok daha Erdoğan’ı kollayan haberler verirlerdi. Son haftalarda Rus medyasında o tür yazıları görmüyorum.”

‘İsrail sürekli Suriye’yi vurup savaş çıkarmayı amaçlıyor ama kimse yutmuyor’

Mahalli, ABD’nin Trump hakkındaki siyasi davadan ötürü, İsrail’de de Netanyahu’ya karşı yargı reformu isyanından ötürü yaşanan sıkıntılara dikkat çekti. İsrail’in aynı zamanda Suriye’yi artık hemen her gün bombalamaya başladığını anımsatan Mahalli’ye göre, bununla Şam’ın tepki vermesi ve savaş çıkarılması amaçlanıyor ancak ‘kimse yutmuyor’:

“Amerikalıların başı belada. Hem Trump olayından dolayı içeride kargaşa var diğeri de Ukrayna. Ama bölgesel açıdan mesela Biden şunu der; ‘Netanyahu, Amerika’daki Yahudilere kazık atıyor’ diyor. Trump da tam tersini söylüyordu; ‘Amerika’daki Yahudiler, İsrail’deki iktidara destek vermiyor’ derdi. Netanyahu’nun son davranışlarından dolayı Amerika’daki Yahudi lobileriyle, Pentagon’la İsrail arasında bir sıkıntı var. En çok yapabileceği şey her gün Şam’ı bombalıyor. Hama, Humus, Halep’i bombalıyor. Şöyle bir tepki bekliyor; Suriye’den de bana tepki gelsin de daha büyük saldırı başlatayım ve savaş çıksın. Bu kendine doğru olabilir. Çünkü bütün bu seyrin önüne geçmek istiyor. Ama bunu kimse yutmuyor. Bunlar artık çok basit taktikler. Çünkü içeride iç savaş tehlikesi var. İsrail medyasında yer alıyor. İsrail’in eski başbakanları, hatta Herzog bile iç savaş tehlikesinden söz ediyor. Bu süreci İsrail, belki 20 gün kendi açısından yürütmeye çalışabilir. Ama sonuç elde edemez.”

‘Suudi-İran anlaşması olağanüstü bir gariplik olmazsa bölgede önümüzdeki 15 yıla damgasını vurur’

Çin ve Rusya’nın diplomasisiyle değişen dengelere işaret eden Mahalli, Türkiye’nin bu işin neresinde duracağının seçimlere bağlı olduğunu belirtti. Mahalli, yeni iktidarla çok daha rahat konuşulabileceği görüşünde:

“Suudi Arabistan-İran anlaşması bence eğer olağanüstü bir gariplik olmazsa önümüzde 15 yılın bölgesel ve uluslararası politikalarına kesinlikle damgasını vuracaktır. Çin liderinin Moskova ziyareti sonrasında gelişen ve dışa yansıması Güney Afrika, ŞİÖ, Brezilya’dan devamının geldiğini görüyoruz. Türkiye bu işin neresinde olur bilemem. Erdoğan kalırsa gariplik olur ama yeni iktidar gelirse, yeni olduğu için çok daha rahat konuşulabileceğini, Türkiye'nin çok daha sağlıklı bir yere taşınabileceğini bekliyorum.”