‘Lübnan cumhurbaşkanlığı seçimi Şii Hizbullah ile Avn’ın hareketini ayrı düşürdü’

Nalan Yazgan’a göre 12’inci kez cumhurbaşkanı seçmeye çalışacak olan Lübnan’ın işi zor. Franjiye-Azur rekabeti ve bu kez Şii Hizbullah ile Özgür Yurtsever Hareket’in ayrı saflara düşmesine atıf yapan Yazgan sessiz kalan Hizbullah’ın kartlarını merkez bankası için oynadığı görüşünde. Yazgan, Avn’ın 14 yıl sonra gelen Şam ziyaretine de dikkat çekti.

Ortadoğu Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin şaşırtıcı hamlelerine tanıklık ederken, dikkatler ‘Minyatür Ortadoğu’ diye anılan Lübnan’da. 2019’dan bu yana ekonomik ve siyasi krizlerden sıyrılamayan Lübnan, beş ay aradan sonra 14 Haziran’da yeniden cumhurbaşkanını seçmeye çalışacak. Daha önce 11 turda sonuç elde edilemezken, beş aylık bir dönemin ardından yeni bir turda karar kılındı.

Başbakanlık makamının Sünnilere, meclis başkanlığının Şiilere ayrıldığı mezhep ayrımlarına dayalı sisteme göre, cumhurbaşkanının Hıristiyanlardan seçilmesi gerekiyor. Görevi 31 Ekim’de dolan eski Cumhurbaşkanı Mişel Avn’ın yerine öne çıkan iki aday var. Birisi Suriye ile yakın ilişkisi olan ve Şii Emel ve Hizbullah güçlerinin desteklediği Süleyman Franjiye. Diğeri ise IMF’de görev almış eski maliye bakanı Cihad Azuri.

Bu iki aday uzun süredir ilk kez Hizbullah ile Marunilerin Özgür Yurtsever Hareketi’ni ayırmış görünüyor. Zira Avn’ın damadı Cibran Bassil’e devrettiği hareketi Hizbullah’ın aksine Sünni 14 Mart Grubu ile birlikte Azuri’den yana tavır almış durumda.

Bu arada ülke ekonomik krizden çıkamazken, uzun yıllardır Merkez Bankası Başkanı olan tartışmalı Riyad Selame görev süresinin bitmesine kısa süre kala zorda. Hakkında Avrupa’da da kara para aklama ve yolsuzluk ithamlarıyla yakalama kararı çıkarılmış durumda.

Hal böyleyken, eski Cumhurbaşkanı Mişel Avn’ın 14 yıl sonra ilk kez Suriye başkenti Şam’ı ziyaret ederek Cumhurbaşkanı Beşar Esad’la görüşmesi de dikkat çekti.

Gelişmeleri gazeteci Nalan Yazgan ile konuştuk.

‘On ikinci kez cumhurbaşkanını seçmeyi deneyecekler ama zor’

Nalan Yazgan’a göre Lübnan Cumhurbaşkanı Mişel Avn’ın görev süresinin dolduğu 31 Ekim’den bu yana sonuç vermeyen 11 tur cumhurbaşkanlığı seçimin ardından şimdi 12 denemede de sonuç çıkması zor. Yazgan, son denemeden beş ay sonra ABD’nin de baskılarıyla Meclis Başkanı Berri’nin kolları sıvadığını söyledi:

“Gerçekçi olmak gerekirse Lübnan’ın işi zor. Lübnan’da uzun süredir pek bir hareket yok. 2019’da başlayan ekonomik çöküş de ivmesini arttırarak devam ediyor. Ekim ayından bu yana cumhurbaşkanı seçilemedi. Mişel Avn’ın görev süresi bitmeden bir ay önce eylül ayında başlamıştı. O bir ay geçti, Avn cumhurbaşkanlığı sarayını terk etti. 7 ay daha geçti ve 12. defa cumhurbaşkanı seçmeyi tekrar deneyecekler. 11 kere başaramadılar ve en son beş ay önceydi. Uzun süredir denemiyorlardı bile. Ama şimdi Washington’dan Meclis Başkanı Nebih Berri’ye bir baskı var. Berri’nin yaşı Lübnan’dan büyük. O koltuktan da yakın zamanda ayrılmayacak. Cumhurbaşkanları, başbakanlar hepsi değişiyor ama meclis sözcüsü her zaman Nebih Berri. Emel Hareketi’nin lideri. Bu kadar güçlü olduğu için cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de etkisi yüksek. Dolayısıyla Washington, Berri’ye biraz baskı yaptı. Lübnan’a ilk taşındığımızda yaklaşık iki yıl cumhurbaşkanı seçilememişti, ben dehşet içindeydim. Yaşadıkça alıştım ve anladım ki cumhurbaşkanı olsa da olmasa da çok da bir etkisi olmuyor. Çünkü devletin varlığını Lübnan’da hissedemiyoruz. Elektrik kesintileri, susuzluk, benzin bulamama gibi bir sürü sorun var. İnsanlar kendi olanaklarıyla hayatlarını sürdürüyorlar. Devletin sağladığı imkanlar oldukça yetersiz, hatta yok.”

‘Ön planda Franjiye ile Azur, arka planda Katar destekli Joseph Avn var’

Lübnan’da dış güçlerin her zaman büyük etkisi olduğunu belirten Yazgan, Franjiye ile Azur arasında geçecek olan seçim yarışında Marunilerin arka planda kalan adayı olan genelkurmay başkanı Joseph Avn’a dikkat çekti. Yazgan, Avn’ın en son kaçırılıp fidye istenen bir Suudi zenginin bulunmasıyla Riyad nezdinde takdir görmesine atıf yaptı:

“Lübnan’da dış güçlerin her zaman etkisi var, sadece seçim zamanında değil. En ufak bir kanun çıkarken bile, Lübnan’ı bir o yana bir bu yana çekiştiriyorlar. Aslında üç aday var. Pandemiden önce Genelkurmay Başkanı Joseph Avn öne çıkıyordu. Ama asker olduğu için kanunların değişmesi gerekiyor. Onu biraz arka planda tutuyorlar. Anlaşma olmazsa yedekte o var. Joseph Avn, Katar tarafından destekleniyor. Geçtiğimiz haftalarda bir Suudi vatandaşı, Lübnan’da kaçırılmış ve fidye istenmişti. Lübnan’da bu yaygındır. Ama bu kez zengin birisiydi, dolayısıyla medyanın da ilgisini çekti. Joseph Avn başarılı bir operasyonla onu buldu. Suudiler çok memnun oldu ve Avn’ı desteklemeye başladılar. Ama asıl 14 Haziran’da oylamaya girecek Marada Haraketi’nden Süleyman Franjiye ile IMF’de de görev yapmış 2005/2008’de maliye bakanı olan Cihad Azur.”

‘Dengeler çok değişti, Avn’ın Hizbullah’la ittifakı bozuldu’

Yazgan, bu seçimler vesilesiyle Mişel Avn’ın Özgür Yurtsever Hareketi ile Şii Hizbullah arasındaki ittifakın ‘bozulduğunu’ aktarırken, iki tarafın da rakip adayları desteklemesine dikkat çekti:

“Aslında dengeler çok değişti. Daha önce Mişel Avn, Özgür Yurtsever Hareketi’nin lideriydi ve cumhurbaşkanı oldu. Daha önce azılı düşman olduğu Hizbullah ile anlaşmıştı. Hizbullah da mecliste, bakanlıklarda iyi paylar almıştı. İttifak halindeydiler. Şimdi bu ittifak bozuldu. Özgür Yurtsever Hareketi, Azur’u destekliyor, yani Hizbullah ile yolları ayrıldı. Dürzilerin lideri, sosyalistlerin lideri de Azur’u destekliyor. Maruni Hristiyan olan Lübnan Kuvvetleri de Azur’u destekliyor. Mecliste dengeleri değiştirmeye çalışan, kendilerine ‘Bağımsızlar’ diyen yeni bir grup var. 2019’dan sonra meclise mezhep kontenjanı dışından girmeyi başaranlar. Çoğu aydınlardan oluşan 13 vekilleri var. Sözcüleri de aslen Dürzi ama hiçbir zaman belirtmiyor ama komşum olduğu için tanışıyoruz. Bağımsızlar da Azur’u desteklediğini söyledi. Nebih Berri, Süleyman Franjiye’nin en büyük destekçisi. Franjiye yahut Azur seçilmesin, süreç uzasın diye bazıları boş oy kullanmayı düşünürken, Berri, ‘Madem birini destekleyeceğiz, sonuna kadar destekleyeceğiz. Herkes evet oyu verecek’ dedi. Burada Hizbullah’a baskı yaptı. Emel ile Hizbullah, Franjiye’yi destekleyecekler. 128 vekil var, 65 gerekiyor ilk turda. Hiçbir aday üçte ikiyi alamazsa ikinci tura kalıyor. Kimse ilk turda cumhurbaşkanının seçilmesini beklemiyor. Ama ikinci tura geçerken kim daha çok oy alırsa usulü. Bu Azur için daha karışık. Şişirilmiş bir balon gibi aslında. Gerçekten bir desteği var mı o ortaya çıkacak.”

‘Franjiye’nin çocukluğundan beri kendisine kucak açan Suriye’ye sempatisi var’

Yazgan, Süleyman Franjiye’nin ise Suriye ile güçlü bağlarının altını çizdi:

“Dengeler her zaman değişiyor. Biz mesela Cumblatt’a çok alışmıştık. O devamlı değişir. Ama Özgür Yurtsever Hareketi geçmişte düşman olsalar da uzun zamandır Hizbullah ile hareket ediyordu. Bu ittifakın başında da şaşırmıştık, Ortadoğu’da her şey olabilir demiştik. Ama şimdi yolları ayrıldı. Bu kez Avn’ın desteklemediği Süleyman Franjiye’nin ise Suriye ile yakın ilişkileri var. Zaten siyasi bir aileden geliyor. Dedesinin adını almış, eski Lübnan cumhurbaşkanı, babası da 1978’de iki Maruni hareket birbirine giriyor, o katliamda öldürülüyor. Dedesi, Süleyman’ı Suriye’ye kaçırıyor. Suriye onlara kucak açıyor, bir süre orada yaşıyor ve böylelikle o katliamdan kurtulmuş oluyor. Çocukluğundan bu yana Suriye’ye karşı sempatisi var.”

‘Avn’ın 2009’dan beri ilk ziyareti oldu. Suriye bölgede aktif diplomasiye dönüyor’

Görevi bırakan Lübnan lideri Avn’ın 14 yıl sonra ilk kez Şam’ı ziyaret ettiğini belirten Yazgan, bunun Suriye’nin Arap Birliği’ne geri dönmesiyle oluşan havanın da yansıması olduğu görüşünde:

“Mişel Avn, Suriye’ye gitti. 2009’dan beri ilk ziyareti. 10 yılı aşkın süredir Suriye tecrit altındaydı. Arap Birliği’ne döndü ve yeniden önemli bir konuma geldi. Lübnan’ın yeni cumhurbaşkanının seçilmesinde de görüyoruz. Her iki tarafla da görüşüyor. Avn’ın ziyaretinin olumlu etkileri olacağı söylendi. Suriye’nin eskisi gibi bölgede diplomatik olarak daha aktif hale gelmesi, Arap Birliği’ne yeniden girmesi, Lübnan yetkilileriyle yeniden normalleşmesi olumlu karşılandı. Avn sığınmacıların Suriye’ye dönmesini konuşmak istemiş ama pek konuşamamışlar. Detaya girmemişler ama Esad, ‘Biz vatandaşlarımızı geri almaya hazırız, gelsinler’ diye çağrıda bulunmuş. Avn ise Batı’nın Lübnan’ın demografik yapısını değiştirmeye çalıştığını iddia ediyor. Daha önce de Filistinliler, şimdi Suriyeliler… Avn bunu dile getirmiş, Lübnan’daki ulusal birliğin önemini vurgulamış. Her halükarda bu görüşme olumlu. Çin’in arabuluculuğuyla İran ile Suudiler anlaştı. Blinken de İsrail ile Suudi normalleşmesi için çabalıyor. Çin’in Ortadoğu’da nüfuzunun olması ABD’yi rahatsız etti, yoğun bir diplomasi yürütüyor. Hatta ABD İsrail’e iki devletli çözümü düşünmesini önerdi. Ne zamandır bu konuşulmuyordu. Bu arada Suriye de ilişkilerini normalleştiriyor. Ortadoğu’da kartlar yeniden karılıyor.”

‘Lübnan küçük Ortadoğu, Suudi etkisi fazla ama Riyad ekonomik olarak sıkıştırıyor’

Yazgan, Riyad’ın Lübnan üzerindeki büyük etkisine dikkat çekerken, bölgedeki normalleşmeye rağmen Beyrut’u hedef alan ‘ambargoların’ etkisinin de sürdüğünü belirtti:

“Lübnan küçük Ortadoğu, Suudilerin etkisi de fazla. Suudi Arabistan vatandaşlarının Lübnan’a direkt gitmesi hala yasak. Suudilerin Lübnan’a belirli ambargoları devam ediyor. Hem Lübnan hem Suudi vatandaşı olan ve ticaretle uğraşan bir arkadaşım Türkiye üzerinden Lübnan’a gelecekti. Suudi Arabistan pasaportuyla İstanbul’a giriş yapmış. Bizi ziyaret etti ama Türkiye’den Lübnan’a gidemedi. Çünkü Suudi Arabistan pasaportuyla giremiyor, Lübnan pasaportunun da damgası olmadığı için gidemedi. Sonra ailesi geldi. Bir yandan normalleşme yaşanırken bürokratik engeller, ambargolar devam ediyor. Bu da Lübnan’ı zor duruma düşürmek için. Finansal olarak Suudiler geldiğinde Lübnan’da çok para harcıyorlar. Taze dolar getiriyorlar. Bu da ekonomiyi canlandırıyor, Suudi Arabistan da bunu istemiyor. Lübnan’ı cezalandırıyor.”

‘Hizbullah kartlarını Merkez Bankası Başkanı için kullanıyor’

Yazgan, bu süreçte en sessiz kalan unsurun Şii Hizbullah olduğunu belirtirken, Avrupa’da hakkında tutuklama emri çıkarılan Lübnan Merkez Bankası Başkanı Selame’nin görev süresinin de dolmakta olduğuna dikkat çekti. Lübnan’da en kalıcı ve güçlü pozisyonlardan birisinin bu bankanın başkanlığı olduğunu belirten Yazgan’a göre Hizbullah asıl kartlarını normalde Marunilere bırakılan bu makamın başına bir Şii olan Wassim Mansuri’nin geçmesi için kullanıyor:

“Şu sıralar Hizbullah’a göre Şii Emel Hareketi daha baskın. Berri’in dış bağlantıları da kuvvetli, çok güçlü biri. Merkez Bankası Başkanı Riyad Selame’nin temmuz ayında görev süresi doluyor. Hakkında soruşturmalar var, kırmızı bültenle aranıyor. Fransa ve Almanya tutuklama emri çıkardı. İsviçre’den araştırmak için heyet geliyor. Avrupa ülkelerinde 120 milyon euro’luk hesapları donduruldu. Çok tartışmalı bir isim. Onun yerine kimin geleceği konuşuluyor. Burada Hizbullah’ın sessiz ve derinden yürüttüğü bir lobi var. Ulusal pakta göre, mezheplere bazı görevler verilmiş. Cumhurbaşkanının Maruni olması gerekiyor ki onlar da aralarında çok ayrılmışlar. Normalde Merkez Bankası Başkanı Maruni Hristiyanlara verilmiş ama şu anda yardımcısı Wassim Mansuri var ve o Şii. Temmuzda Selame’den sonra Mansuri’nin başkan olacağı konuşuluyor. Lübnan’da Merkez Bankası Başkanı çok güçlü bir pozisyon. Seçimler oluyor, hükümetler değişiyor Merkez Bankası Başkanlığı pozisyonu kalıcı bir pozisyon. Bu pozisyona Hizbullah’ın desteklediği Mansuri’nin gelmesi gerçekten büyük kazanç olur onlar için. Bence Hizbullah özellikle böyle duruyor, daha güçlü bir pozisyon için kartlarını kullanıyor.”