‘İsrail’de iki devletlilik ve toprak karşılığı barış formülünün sonuç getirmediği düşünülüyor’

Emre Akanak’a göre, Uluslararası Adalet Divanı’nın ön kararı İsrail’de ‘tıpkı Holokost’taki gibi haksızlığa uğrandığı’ hissiyatı yarattı. 7 Ekim saldırılarıyla ‘toprak karşılığı barış’ formülü yahut İsrail solunun iki devletle var olma fikrinin yok olduğunu söyleyen Akanak, gerilimin artacağı bir ortak bekliyor.

Gazze savaşı dördüncü ayını doldururken, ateşkes ve çözüm henüz ufukta görünmüyor. Mısır ve Katar’ın arabuluculuğunda ve ABD’nin de etkisiyle Paris merkezli yeni müzakere girişimleri sürerken, Gazze’nin savaş sonrası hali İsrail’de öne çıkan tartışmalardan birisi. Yine Güney Afrika Cumhuriyeti’nin İsrail’in tarafı olduğu 1948 Soykırım Sözleşmesi uyarınca BM’ye bağlı en üst yarkı makamı Uluslararası Adalet Divanı’ndan çıkan tedbir kararları ile ilgili rapor vermek için İsrail hükümetinin bir ayı işliyor. Bu arada da İsrail-Gazze sınırından dünyaya insani yardımların içeriye ulaşmasını engellemeye çalışan protestocuların görüntüleri yansıyor.

Gazze savaşı ile ilgili tartışmaların İsrail’den görünümü ve Adalet Divanı kararının nasıl yorumlandığını, çatışma sonrası bölgede neler beklenebileceğini İsrail’de yaşayan ekonomist ve veri bilimci Emre Akanak ile konuştuk.

‘İsrail toplumunda iki devletle var olabilme düşüncesi yok oldu’

Emre Akanak’a göre, Uluslararası Adalet Divanı’nın İsrail hakkındaki kararı İsrail ile Gazze ve Batı Şeria’da da memnun karşılanmadı. Filistin tarafında ‘saldırganlığa göz yumulduğu’, İsrail tarafında ise ‘kendini savunma hakkına’ karşı çıkıldığı görüşünün ortaya çıktığını söyleyen Akanak, İsrail’de özellikle solun iki devletli çözüm algısının ters yüz olduğunu aktardı:

“Uluslararası Adalet Divanı’nın ara kararı kimseyi memnun etmedi. Her iki taraf yahut bu tarafları destekleyenler de kararı olumsuz karşıladı. Gazze veya Batı Şeria’daki toplumda da bir anlamda İsrail’in davranışlarına ve saldırganlığına göz yumulduğu algısı oluştu. İsrail’de ise 7 Ekim’deki terör saldırısı sonrası kendini koruma hakkına karşı bir haksızlık olarak algılandı. ‘Dünya zaten Holokost’ta da bir şey yapmamıştı, şimdi de yapmıyor’ algısı oluştu. İkisi birleştiğinde aslında uluslararası hukuka her iki tarafta da güvensizlik olduğunu söylemek mümkün.

Bunun dışında İsrail toplumunda ciddi bir değişim söz konusu. Netanyahu’nun ‘amalek’ çıkışı vardı. Bu sıradan bir çıkış değil. Amalek; tamamen Yahudi toplumunu tamamen ortadan kaldırmayı hedefleyen toplumlar için kullanılır. Geçmişte Pers ordusu, Roma ve Naziler için kullanıldı. Bugün İsrail halkı Nazileri nasıl algılıyorsa, Gazze’yi, Batı Şeria’yı ve onlara destek veren toplumları bu şekilde algılıyor. İsrail toplumunda Gazze’ye haksızlık yapıldığını düşünen sınır bölgelerindeki kibbutz’lardan İsrail’e hasta taşıyanlar vardı. Eğer o dönem seçim yapılsaydı, sınırların açılmasını savunurdu. Artık İsrail solu ve birlikte yaşamayı savunan insanlarda güvensizlik oluştu. İki devletle ve birlikte var olabilme düşüncesi, İsrail toplumunda tamamen yok oldu diyebiliriz.”

‘İsrailliler Hamas’ın elindeki rehineler çıkana kadar yardım yapılmasın istiyorlar’

Akanak, Gazze sınırında insani yardımların girmesini engellemek için gösteri yapanların sadece İsrail sağı ve dincilerle sınırlı olmadığını, artık hayalkırıklığına uğramış solcuların da yer aldığını söyledi. Bunun sebebinin Hamas’ın elindeki rehinelerin bırakılması talebi olduğunu söyleyen Akanak, ayrıca İsrail’deki insani yardımlara Hamas’ın el koyduğu görüşünü de aktardı:

“Sınırdaki protestocular şunu söylüyor: ‘Şu anda 70’ten fazla esir var, bu esirler masum insanlar. Onlar çıkana kadar Gazze’ye belirli bir gıda yardımı yapılmasın.’ Bunlar sadece aşırı sağcılar ve dinciler değil, aralarında solcular, eskiden birlikte yaşamayı savunanlar da var. Çünkü 7 Ekim’deki saldırı ciddi bir hayal kırıklığı yaşattı. Bir de bu grubu protesto eden, ‘Ne olursa olsun birlikte yaşayabiliriz’ diyen bir grup var fakat sayıları çok az. İkinci bir konu da şu: Elbette şu anda yardımlar giriyor ama İsrail medyasına yansıyan görüntülere göre Gazze’ye giren insani yardımlara Hamas el koyuyor. Hamas daha sonra bunları karaborsada satıyor. Ne kadar yardım girerse girsin, o yardımlar insanlara ulaşmıyor. Evet, yardımların ulaşmasını engellemek isteyen İsrailli bir güruh var. Ama hepsi aşırı dinci veya aşırı sağcı değil bu insanların.”

‘Çatışmaların artacağı bir süreç bizi bekliyor gibi’

Akanak, İsrail’de 7 Ekim’in defaatle tekrarı beklendiği için en iyi çözümün Arap nüfusun birlikte yaşayabilecekleri diğer Arap ülkelerine gönüllü göçünde görüldüğünü ve bu meselenin tartışıldığını belirtiyor. Ancak Mısır gibi ülkelerden gelen itirazlara dikkat çeken Akanak, çatışmaların artacağı bir süreç bekliyor:

“Uluslararası Adalet Divanı’nın ara kararı şunu söylüyor: ‘Burada bir soykırım olup olmadığına dair net bir kanıt yok fakat İsrail soykırım niyetinde olmadığına dair bir savunma versin, daha sonra kararı değerlendirelim’. Soykırımın olması için belirli koşullar var. Birisi nüfusun bilinçli olarak azaltılması. Ana karar kuvvetle muhtemelen soykırım olmadığı yönünde olacak. Ara kararda mahkeme şunu istedi: İsrail niyetini açıklasın ve kendisini savunsun. Fakat sonuç ne olursa olsun iki tarafı da tatmin etmeyecek.

Peki ne olacak? İsrail’de artık birlikte yaşayabilme empatisinin tamamen kırıldığını görüyoruz. Toplumda bu düşünce artık yok. İki devletli çözüme olan inanç da tamamen kırılmış durumda. İsrail toplumunda tartışılan konu şu: ‘7 Ekim saldırısı defaatle devam edecek. Bir daha bunu yaşayabiliriz. Bunu bir daha yaşamamak için en sağlıklı çözüm, Gazze toplumunun bir Arap toplumu ile veya başka bir ülkede yaşaması ve iki toplumun tamamen ayrılması.’ Fakat burada şöyle bir realite görüyoruz: Mısır dahil hiçbir Arap ülkesi bunu kabul etmiyor. Mısır sınırdan geçiş olursa ateş açacağını söylüyor. Bunun birkaç nedeni var. Lübnan’da, Ürdün’de, daha önce Mısır’da olduğu gibi Gazze kökenliler gittikleri ülkelerde huzursuzluğun ve politik sıkıntıların parçası oluyor. Bu noktadan sonra Filistinlilerin ve İsraillilerin birlikte yaşama düşüncesinden vazgeçmiş olduğunu görüyoruz. Çatışmaların artacağı bir süreç bizi bekliyor gibi görünüyor.”

‘Toprak karşılığı barış formülünün sonuç getirmediği sonucuna varıldı’

Akanak’a göre İsrail’de artık ‘toprak karşılığı barış’ formülünün sonuç getirmediği sonucuna varıldı ve bu yüzden toplumun tümünde olmasa da azımsanmayacak kısmında Gazze’nin kontrol edilmesi isteği var:

“İsrail’deki siyasi partilerin niyeti toprak genişletmekten ziyade, tamamen bağımsız ve problemi çözen bir İsrail. Her zaman için toprak vererek veya tavizde bulunarak barış talebinde bulunduğuna inanan İsrail toplumu, ne zaman barış talebinde bulunsa ciddi terör saldırılarına maruz kaldığına inanıyor ve artık barış talebinde bulunmuyor. İsrailliler, ‘Artık Gazzeliler gibi biz de toprak talep ediyoruz’ diyor. Bütün İsrail toplumu aynı şeyi düşünmüyor tabii fakat bir realite var; artık ciddi anlamda toplumun genelinde, Filistinliler ile birlikte yaşanmayacağı görüşü var.”

‘Netanyahu’nun yerine gelecek kim olursa olsun daha sert ve ağır yaptırımları savunacak’

Akanak, Gazze savaşının İsrail’de ve Filistinlilerde yarattığı işgücü ve gelir sorunlarına işaret etti. Daha önce 20 bin Gazzeli’nin İsrail’de çalıştığını ancak krizle birlikte izinlerinin iptal edildiğini söylerken, İsrail yönetiminin de artık Hindistan’dan işgücü getirmeye başlayacağını aktardı:

“Yaklaşık 20 bin Gazzeli, çatışmalardan önce İsrail’de çalışıyordu. Bu, Gazze için ciddi bir kaynaktı. Yaklaşık 8 ile 10 bin şekel arasında maaş alıyorlardı. Bu, Türkiye ile kıyaslarsak aylık 500 bin TL gibi bir para anlamına geliyordu. Bu Gazzeliler için çok büyük bir para. Fakat İsrail şu anda Gazze ve Batı Şeria’dan tüm Filistinlilerin çalışma iznini iptal etti. İsrail, yabancı işçi ihtiyacını Hindistan ve Tayvan’dan kapatacak. Daha da önemlisi, Gazze’deki bütün su, elektrik ve gıda, İsrail’den gidiyordu. BM Filistinli Mülteciler Ajansı’nın yardımlarına da bakarsanız, Gazze yıllık 1 milyar dolardan fazla yardım alıyordu. Bir araştırmaya göre Gazze’nin 2005’ten sonra aldığı bütün resmi ve gayriresmi yardımlar 25-30 milyar dolar arasında. Ekonomik trafiği görüyorsunuz.

Bütün parayı Hamas alıyor; daha sonra başta kendi yandaşları olmak üzere, halka bir miktar para dağıtıyor. Hiçbir denetim yok. Bu, piyasa sistemi ile entegrasyonu kırıyor. İsrail, Gazzelilere iş vermeyi, refah vermeyi ve zenginliğe kavuşturmayı düşünüyordu. İsrail solunun ana düşüncesine bu yolla saldırganlığın önüne geçilmesiydi. Bu düşünce tamamen çöktü. Şu an Netanyahu iktidardan gittikten sonra yerine gelecek kim olursa olsun daha sert ve ağır yaptırımları savunacak gibi görünüyor.”

‘Gazzelilere sorsanız yüzde 95’te Gazze’de durmaz’

Gazze’de İhvan anlayışının etkili olduğunu söyleyen Akanak, Gazzelilerin ise mümkün olsa başka Arap ülkelerini tercih edecekleri görüşünde:

“Gazze’de nüfus 2,3 milyon değil. Daha az. Birkaç realite var: Gazzelilerin hepsi, Gazze’de yaşamaktan memnun değil. Kendileri de zaten gitmek istiyor. Hem Hamas’tan dolayı, hem İsrail saldırılarından dolayı hem de üretkenliğin olmamasından dolayı. Şu an sınırları açsanız, Gazzelilere başka ülkeye gidip gitmek istemediklerini sorsanız, yüzde 95’i Gazze’de durmaz. Fakat oradan çıkışı Mısır da diğer Arap ülkeleri de istemiyor. Çünkü Gazze’nin dışına çıkan nüfus büyük ihtimalle Arap ülkelerine geçecek ve oranın problemleri haline gelecek. İhvan anlayışı baskın durumda çünkü."

‘Bedevi köylerinde İsrail bayrağı açıldı, tarihsel kırılma var’

İsrail’de sadece Yahudilerin değil Çerkesler, Dürziler, Bedeviler ile Hıristiyan ve Müslüman Arapların da Hamas karşıtı olduklarını söyleyen Akanak, ‘tarihsel bir kırılma yaşandığını’ söyledi. Akanak’a göre, hayat standartlarını kaybetmek istemeyen İsrailli kimliği oluşuyor:

“Diğer önemli bir problem ise şu: İlk defa Bedevi köylerinde İsrail bayrakları açıldı. Şu anda İsrail toplumu Dürzüsü ile, Çerkesi ile, birçok Arap ile, Hamas karşıtı durumda. Tarihsel kırılma var. 7 Ekim saldısında asıl amaçları İsrail’i ortadan yarıp, Negev’den ilerlemekti. Fakat Batı Şeria’daki Filistinliler saldırıya katılmadı. Yani birleşik bir Arap nüfusu yok, Arapların da ciddi bir bölünmüşlüğü var. İsrail kimliği de bu saldırı ile birlikte dönüştü. Eskiden daha sağcı, daha siyonist bir İsrail kimliği vardı. Artık belirli hayat standartlarını kaybetmek istemeyen İsrailli kimliği var. Bunun içinde Çerkesler var, Dürzüler var, Hristiyan ve Müslüman Araplar da var. Yusuf Hadat gibi figürler çıkmaya başladı. Müslüman ama Siyonizmi savunuyor. Hamas’ın ortada olmaması gerektiğini savunan figürler var. Bu figürlerin toplumda karşılığı var. Yakın bir zamanda İsrail solunun zayıfladığı, İsrail sağının güçlendiği, aynı zamanda Hamas’ın gücünü kaybettiği bir dönem görebiliriz.”

‘Çatışmaların İsrail içinde ve dışında sertleşeceği bir sürece gireceğiz’

Hamas’ın Gazze’de yenilgisi sonrası iki tarafta da daha keskinleşme bekleyen Akanak, çatışmaların İsrail içinde ve dışında sertleşeceği bir süreç öngörüyor:

“Tabii Hamas gidince barış yanlıları Gazze’yi yönetmeyecek. Daha radikal, daha saldırgan, daha dinci bir örgütün yerini dolduracağını görüyoruz. Bu noktadan sonra iki tarafın da daha sertleştiği, uzlaşmadan uzaklaştığı bir döneme gireceğiz. Mübadele olur olmaz bilemiyorum. Fakat çok net görüyorum: İki tarafta da çok daha sertleşen, empatinin azaldığı, birlikte yaşayabilme düşüncesinin azaldığı bir dönüşüm sürecine girilecek. Bu süreçte İsrail karşıtı sol kesim de, İsrail’i savunan sağ kesimin de sertleşeceğini, çatışmaların İsrail içinde ve dışında sertleşeceği bir sürece gireceğiz. Bu süreç, Netanyahu’dan sonra da devam edecek gibi görünüyor.”

’29 yaşındaki Filistinli eşcinsele sığınma verilmesi yeni kimlik işareti’

Gazze’deki çatışma sürerken 29 yaşındaki bir Filistinli eşcinsele sığınma hakkı verildiğini söyleyen Akanak, medeni hayatta dini kuralların geçerli olduğu İsrail’de bu gibi gelişmelerin yeni kimlik olgusuna işaret ettiği görüşünde:

“İsrail’de eşcinsel hakları var. İsrail ordusunda bir erkek veya kadınsanız, partneriniz de hemcinsiniz ise, öldüğünüzde partneriniz dul sayılıyor. İsrail’de eşcinsel evlilik yapamıyorsunuz ama başka bir ülkede yapıp gelirseniz, evli sayılıyorsunuz. Bütün medeni haklarınız mevcut. İsrail’de eşcinsel hakları ileri seviyede. Son alınan karar Batı Şeria’da ve Gazze’den sığınmak isteyen eşcinselleri, İsrail yaşam koşullarına uyum sağlayanları kabul etme mesajını veriyor. Bu yeni bir kimlik. Çünkü İsrail Araplarının büyük çoğunluğu, kazanımlarını kaybetmemek için İsrail kimliğini daha çok benimsemiş durumda. İleriki süreçte bunu daha sık göreceğiz.”