‘ABD F-16 hamlesiyle Türkiye’nin tarafsızlık politikasında bir yara açmak istiyor olabilir’

ABD tarafından F-35 projesinden çıkarılan Türkiye’nin geri alamadığı parası karşılığında F-16 tedariki talebi ABD Dışişleri Bakanlığı’nın Kongre’ye mektubuyla yeniden gündeme geldi. Emekli Kurmay Albay Ünal Atabay, ABD’nin F-16’ları verme hamlesiyle Türkiye’nin Rusya-Ukrayna krizdeki tutumunda değişiklik isteyebileceğine dikkat çekiyor.

Türkiye, Ekim ayında ABD'den 40 adet Lockheed Martin yapımı F-16 savaş uçağı ve mevcut uçakları için 80'e yakın modernizasyon kiti satın almak için talepte bulunmuştu. ABD Dışişleri Bakanlığı’nın ise 17 Mart’ta Amerikan Kongresi’ne bir mektup yazarak Türkiye'ye F-16 savaş uçağı satışının ABD'nin ulusal güvenlik çıkarlarıyla uyumlu olacağına ve aynı zamanda, NATO'nun uzun vadeli birliğine hizmet edeceğine inandığını belirtti. Sputnik, Türkiye’nin F-16 uçaklarıyla serüveninin başlangıcından bugüne kadar gelen süreci derledi. Emekli Kurmay Albay Ünal Atabay da gelinen son noktada ABD Dışişleri Bakanlığı’nın Amerikan Kongresi’ne olan ‘Türkiye’ye F-16 verilmesini destekleyen’ mektubunu yorumladı.

Türkiye’nin F-16’lar ile serüveni 1987 yılında başladı

Türk Hava Kuvvetleri, Türk Havacılık ve Uzay Sanayii’nin (TUSAŞ) katkılarıyla “Öncel I Projesi” kapsamında 1987-1995 tarihleri arasında, Blok 30 ve Blok 40 konfigürasyonunda 160 adet F-16 C/D uçağını envanterine kattı. Bu 160 adet F-16 uçağının ilk sekiz uçağı Fort Worth-ABD’de, geriye kalan 152 adeti ise TUSAŞ tesislerinde üretildi.

1995-1999 yılları arasında ise “Öncel II Projesi” başladı ve Türk Hava Kuvvetleri için mevcutlara ek olarak Blok 50 konfigürasyonunda ilave 80 F-16 daha TUSAŞ tarafından üretildi. Böylece Türk Hava Kuvvetleri’nin F-16 sayısı 240 adede ulaştı.

İlerleyen yıllarda yaşanan kaza/kırım olaylarıyla envanterdeki uçaklar zarar görürken bunun yanı sıra uçak teknolojileri de ilerledi. Bu yüzden başlatılan “Öncel III” ve “Öncel IV” ismini verdiği projelerle F-16’lar çeşitli modernizasyon süreçlerinden geçti. Aynı zamanda “Öncel Proje IV” programı ile alınan 30 adet F-16C/D Blok 50+ uçakları da envantere katıldı.

Böylelikle Türk Hava Kuvvetleri, 1987-2012 yılları arasında, toplam 270 adet F-16 Blok 30, F-16 Blok 40, F-16 Blok 50 ve Blok 50+ konfigürasyonunda F-16 savaş uçağına sahip oldu. Kaza/kırım olayları göz önüne alındığında 2022 yılı itibariyle Türk Hava Kuvvetleri envanterinde 238 adet F-16 olduğu tahmin ediliyor.

ABD, Türkiye’yi F-35 projesinden çıkardı, yatırılan para geri ödenmedi

Türkiye, F-16’lardan daha güncel teknolojiye sahip olan F-35’lerin üretim ortaklarından biriydi. Amerikalı şirket Lockheed Martin’in ana yüklenicisi olduğu programa Birleşik Krallık, 1995 yılında kurucu üye olarak katıldı. İtalya, Hollanda, Danimarka, Norveç, Kanada, Avustralya ve Türkiye de programa, Konsept Gösterim Safhası’nda dahil oldu. 1999 yılında ilk adımı atan Türkiye, 2002 yılında Sistem Geliştirme ve Gösterim, 2007 yılında ise Üretim, Destek ve Sürekli İyileştirme safhaları ile programa katılımını artırdı.

Askeri havacılıkta geleceğini F-35’lerle kurmak isteyen Türkiye, toplam 100 adet geleneksek iniş-kalkış yeteneğine sahip F-35A tedarik etmeyi planladığını açıkladı. Bunlardan 30’unun siparişini de verdi. Türkiye’nin ilk iki F-35 uçağı için 21 Haziran 2018’de ABD’de Türk yetkililerinin de katılımıyla bir tören gerçekleştirilmişti. Bu tarihten itibaren Türkiye’nin uçak sayısı 6’ya ulaştı. Hatta Amerika’da Türk pilotların eğitimi de başlamıştı.

Ancak Beyaz Saray, 17 Temmuz 2019’da, Türkiye’nin Rus menşeli S-400 hava savunma sistemlerini teslim alması sebebiyle F-35 Programı’ndan çıkarılacağını açıkladı. Üstelik ABD’nin 14 Aralık 2020’de, Türkiye’ye CAATSA yaptırımlarını uygulaması da ikili ilişkilerdeki gerilimi zirveye taşıdı.

Türkiye, ABD’de hukuki yollardan hakkını arıyor

Türkiye’nin karşı hamlesi ise 1 milyar 400 milyon dolarlık yatırımını ABD’de hukuki yollardan hak aramak oldu. Savunma Sanayii Başkanlığı’na bağlı SSTEK, Türkiye'nin F-35 savaş uçağı programındaki hakları kapsamında ABD'de yapacağı girişimlere yönelik stratejik ve hukuki danışmanlık hizmeti almak için harekete geçti. Bu kapsamda uluslararası hukuk şirketi Arnold&Porter ile anlaşma imzaladı. Bu kapsamda, resmi olarak teslim edilen F-35 savaş uçaklarının fiili olarak verilmemesi ve yapılan maddi yatırımın da iade edilmemesi konusunda girişimler yürütülüyor. Ancak bu konuda henüz somut bir adım kaydedilemedi, ne F-35’ler Türkiye’ye geldi ne de Türkiye ödediği parayı ABD’den alabildi.

F-16’lar milli sistemler ile modernize ediliyor

ABD’nin Türkiye’ye F-35 savaş uçaklarını vermemesi, Türk Hava Kuvvetleri’nin gelecekte kullanacağı platformun ne olacağı sorusunu da gündemde tutuyor. Savunma Sanayii Başkanı Prof. Dr. İsmail Demir’in, Ocak 2021’de yaptığı ‘F-16 modernizasyonu’ açıklamasının bu konuda ipucular taşıyor. Demir, sosyal medya üzerinden yaptığı açıklamada, her bir F-16 savaş uçağı başına 1.200-1.500 adet yapısal parçanın yenilendiğini böylece uçakların yapısal ömrünün 8.000 saatten 12.000 saate çıkarmayı hedeflediklerini kaydetti.

Savunma analisti Çağlar Kurc, Sputnik’e yaptığı değerlendirmede, Demir’in bu açıklamasından, Milli Muharip Uçak (MMU) envantere girene kadar Türk Hava Kuvvetleri’nin F-16’ları kullanmaya devam edeceğinin anlaşıldığını ifade etmişti. Önceki plana göre F-35 savaş uçakları envantere girdikçe F-4’lerin yavaş yavaş envanterden çıkarılmasının planladığını hatırlatan Kurc, ABD’nin uçakları vermemesi üzerine envanterden çıkarılacak F-4 uçaklarının yükünü de F-16'ların üstleneceğini söylemişti.

Öte yandan TUSAŞ tarafından yürütülen “Özgür Projesi” çerçevesinde de envanterde olan F-16’ların çeşitli aviyonik sistemleri millileştiriliyor.

SSB: F-35 konusu gündemimizde yok artık

Savunma Sanayii Başkanı Prof. Dr. Demir de 31 Mart 2022’de yaptığı açıklamada, Türkiye'nin "F-35 uçağına yönelik müzakerelerin nereye gideceğini beklemekle vakit kaybedemeyeceğini" vurguladı. Demir, "Milli Muharip Uçak'ımızı yapmakla ilgili tüm gücümüzle çalışmamız gerekiyor. Bu açıdan F-35 konusu gündemimizde yok artık. Daha sonra ne olur bilemiyoruz. F-16, F-35 müzakereleri bir yere gider, göreceğiz ama F-16 modernizasyonu konusunda Türkiye'nin kabiliyetlerinin oldukça ileri olduğunu, kendi imkanlarımızla 'Özgür' projemiz, yapısal modernizasyon kapsamında çalışmalarımızın devam ettiğini belirtmek istiyorum" diye konuştu.

Milli Muharip Uçak için hedef 2029

Bu açıdan Savunma Sanayii Başkanı Demir’in de vurguladığı "Milli Muharip Uçak'ımızı yapmakla ilgili tüm gücümüzle çalışmamız gerekiyor” vurgusu Türk Hava Kuvvetleri’nin geleceği açısından önem taşıyor. Programın ana yüklenicisi TUSAŞ’ın Genel Müdürü Prof. Dr. Temel Kotil, Sputnik ile yaptığı söyleşide, uçağın, 18 Mart 2023’te hangardan çıkarılacağını, 2025’te ilk uçuşunu yapacağını ve 2029’da da Türk Silahlı Kuvvetleri’nin envanterine gireceğini açıklamıştı. Kotil, bir başka açıklamasında ise "Milli Muharip Uçağın neredeyse bütün parçalarının tasarımı bitti" diyerek, yaklaşık 1.300 mühendisin çalışmalarını aralıksız sürdürdüğünü ifade etti.

Türkiye, ödediği 1.4 milyar dolar karşılığında F-16 istiyor

F-35’lerden umudunu kesen Türkiye’nin yeni hamlesi ise ABD’den yeni F-16 tedariki ve modernizasyon kiti talebi oldu. 2021’in Ekim ayında Türkiye’nin ABD’den 40 adet F-16 Blok 70 ve 80 adetlik F-16 için modernizasyon kiti tedarik için süreç başlattığı ortaya çıktı. Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, Milliyet gazetesine verdiği röportajda bu konuya dair şu açıklamalarda bulundu:

“Bizim o projeye 1.4 milyar dolar ödediğimiz bir bütçe var. Bu bizim paramız, bunun doğru kullanılması için alternatifler neler olabilir? Eğer F-35 meselesi yakın vadede çözülmeyecekse, o zaman alternatiflere bakmamız gayet doğaldır. (…) Ödediğimiz para karşılığında mevcut F-16 filomuzun genişletilmesi alınması ve elimizdeki F-16’ların modernizasyonu bir alternatif olarak değerlendirilebilir. Mesele daha yeni şekilleniyor. Şartları gördükten sonra ihtiyaçlarımız çerçevesinde nihai bir karar verilir. F-35 tabii ki önemli bir teknoloji ve bizim birinci tercihimiz, hakkımız olan F-35’leri almaktır. Fakat yaptırımlardan dolayı savaş uçakları filomuzu güçlendirme projesinden vazgeçecek değiliz.”

Kongre’den ‘olumlu’ yanıt beklenmiyor

Bu konuda ABD tarafı ile yürütülen süreç çeşitli mecralarda yetkililer tarafından dile getirildi. 6 Nisan 2022’de medyaya yansıyan haberlere göre ise ABD Dışişleri Bakanlığı’nın ABD Kongresi'ne mektup gönderdiği ortaya çıktı. ABD Dışişleri Bakanlığı’nda Yasama-Kongre İlişkilerinden Sorumlu Müsteşar Yardımcısı Naz Durakoğlu'nun imzasıyla 17 Mart tarihli mektupta, Ankara ile Washington arasındaki gergin ilişkileri kabul edilirken, aynı zamanda Türkiye'nin Ukrayna'yla olan savunma ilişkileri 'bölgede kötü niyetli etkilere karşı önemli bir caydırıcı' olarak nitelendirildi.

Mektupta, satış için herhangi bir güvence veya zaman belirtilmese de Ankara'nın Rus S-400 sistemlerini satın almasının ardından Washington'ın cezai eylemlerinin "ödenen önemli bir bedel" olduğu vurgulanıyor.

"Yine de yönetim, ABD'nin Türkiye'yle savunma ticareti bağlarınca desteklenen ekonomik ve ticari çıkarların ve ABD ulusal güvenliğinin yanı sıra, etkili ve uzun vadeli NATO ittifak birliği ve kabiliyeti çıkarlarının olduğuna inanmaktadır" denilen mektupta, "Önerilen satış Kongre'den bir bildirim gerektirecektir" ifadeleri kullanıldı.

Kongre üyeleri mektup yazmıştı: Teklifi reddetmenizi şiddetle tavsiye ediyoruz

Bu konuda ABD Kongre üyeleri de daha önce çeşitli mektuplarla karşı çıkmıştı. Son olarak Şubat 2022’de Kongre üyeleri Frank Pallone, Jr ve Gus M. Bilirakis’in liderliğinde hazırlanan mektuba 50’den fazla Kongre üyesi imza attı.

ABD Savunma Bakanı Lloyd Austin ve ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken’a hitaben yazılan mektupta “Türkiye'nin, hava kuvvetlerini modernize etmek için ABD'den Block 70 F-16 uçakları ve mekanik rampaları satın alma yönündeki son teklifini reddetmenizi şiddetle tavsiye ediyoruz” denildi. Mektupta, “Bu öneriyi onaylamak, hem Türkiye'nin ABD'ye ve NATO’ya taahhütlerini görmezden gelen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ı, hem de yurtiçinde ve yurtdışında insan hakları ihlallerinde bulunan rejimini ödüllendirecektir” ifadesine yer verildi.

Türkiye’nin ABD'den mevcut 40 Block 70 F-16 savaş uçağı ve 80 F-16 modernizasyon kiti talep ettiği belirtilen mektupta, “Bu talep, Erdoğan rejiminin Doğu Akdeniz, Ortadoğu, Güney Kafkasya ve Kuzey Afrika'yı istikrarsızlaştırmak için defalarca askeri gücünü kullanmasının ardından geldi” denildi ve devamla, “Türk ordusu ve Türkiye’nin desteklediği gruplar, sınırötesi operasyonlar sırasında, Irak, Suriye ve Dağlık Karabağ'daki hastane ve okul gibi sivil hedefleri kasıtlı olarak bombalamak dahil olmak üzere, savaş suçları işlemek için Amerikan yapımı silah ve teçhizatı kullandı” ifadelerine yer verildi.

“Türkiye'nin Amerika’dan gelişmiş savaş uçakları satın alması, Erdoğan'ı politikalarını değiştirmeye ve iyi bir aktör olmaya teşvik etmeyecek” denilen mektupta, bunun Türk ordusunun daha fazla ölüm ve yıkıma neden olmasının önünü açacağı iddia edildi.

10 Mart'ta ABD Başkanı Joe Biden ile telefonda görüşen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türk savunma sanayisine yönelik tüm "haksız" yaptırımları kaldırmanın zamanının geldiğini ve Türkiye'nin F-16'ları satın alma talebinin mümkün olan en kısa sürede sonuçlanmasını beklediğini söylemişti.

Atabay: Türkiye, ABD’nin bu oyunlarına karşı tecrübe kazandı

Sputnik’e değerlendirmelerde bulunan 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Terörizm ve Terörizmle Mücadele Araştırmaları Merkezi Başkanı emekli Kurmay Albay Ünal Atabay da “ABD Dışişleri Bakanlığı’nın mektubuna rağmen Türkiye’ye F-16 verme kararı ABD Kongresi’nden geçmeyebilir” görüşünü paylaşıyor. Atabay, ayrıca, “Daha önce de ABD, Türkiye’ye yönelik, ‘Hükümet istiyor ama Kongre’den geçemiyor. Bu bizim dışımızda, Amerikan demokrasisi böyle bir şey’ gibi tutumları olmuştu. Bunu geçmişte de yaşadık” diyerek şunları kaydetti:

“ABD Dışişleri Bakanlığı’nın gerekçesinde ‘F-16 satışı, ABD çıkarlarıyla uyumlu ve NATO'nun uzun vadeli birliğine hizmet edecek’ vurgusu var. Bu kritik iki madde; Türkiye’den bir beklentileri olduğuna yönelik soru işaretleri doğuruyor. F-16’ların karşılığında Türkiye’den talepleri olabilir. Rusya ile olan ilişkilerimiz iyi düzlemde ilerliyor, Ukrayna ile de bir taraftan denge politikası yürütmeye çalışıyoruz. Bu tarafsızlık politikasından ABD ve Batı hoşnut değil. Bunu tersine çevirmek için fırsat arayan bir ABD olduğundan şüphemiz yok. Bunu çevirmek için F-16’ları verme hamlesi yapıp, Türkiye’nin Rusya ve Ukrayna arasındaki tarafsızlık ve arabuluculuk politikasında bir yara açmak istiyor olabilirler. Ancak Türkiye, ABD’nin bu oyunlarına karşı da tecrübe kazandı.”

Atabay, “Bugüne kadar ayak Türkiye'ye karşı F-35 ve F-16 konusunda ayak direten ABD, birden ne oldu da F-16 noktasında yeşil ışık yakmaya karar verdiler. Acaba, Rusya-Ukrayna savaşının yarattığı küresel denklemin etkisiyle Türkiye'den yeni bir beklentileri mi var açısından değerlendirerek bu noktadan dikkatle bakılmalı. Öte yandan Türkiye ile müttefiklik meselesinin onarımı açısından gelişen küresel şartları bir fırsat olarak görüyor olabilirler” diye de ekledi.