'Ukrayna etkisi Asya’da buzları eritti, arkasında bu dostluğu bir şekilde hızlandıran ülke Rusya'

Gökhun Göçmen’e göre, İmran Han'ı deviren süreç Afganistan'la başladı. Pakistan'ın Rusya ve Çin'le iyi olan ilişkileri kadar İmran Han'ın Hindistan'la yakınlaşma çabasına atıf yapan Göçmen, "Ukrayna etkisi Asya'da buzları eritti" dedi. Göçmen, Avrupa'yı istediği gibi seferber eden ABD'nin Asya'da başka bir denklemle karşı karşıya olduğu görüşünde.

Pakistan'da ABD'nin kendisini devirmeye çalıştığını duyurmuş olan Başbakan İmran Han, güvensizlik oylamasıyla görevinden düşürülürken, mecliste yapılan oylamayla yerine Pakistan Müslüman Ligi-Navaz (PML-N) lideri Şahbaz Şerif seçildi. Şerif, oğlu ile birlikte hakkında yolsuzluk ithamıyla mahkemede duruşmasının görüleceği gün kendisini başbakan olarak buldu.

İmran Han'ın ABD Büyükelçiliği aracılığıyla tehdit mektubu aldığını bizzat açıklaması ve Genelkurmay Başkanı'nın açık Amerikancı tutumunu ilan etmesinin ardından devrilmesi 'soft darbeye' yoruluyor. İmran Han'ın iktidardan düşürülmesi sonrası pek çok Pakistan kentinde protesto gösterileri düzenlendi.

ABD yönetimi Pakistan'da lider değişikliğinin ilişkileri etkilemeyeceğini açıkladı. Çin’den de Pakistan'daki iktidar değişiminin iyi ilişkileri ve dostluk bağını etkilemeyeceği açıklaması geldi. Pakistan'ın yeni Başbakanı Şahbaz Şerif'i telefonla tebrik edenler arasında Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın da bulunması dikkat cekti.

Pakistan'daki siyasetindeki darbeyi ve Ukrayna krizinin Asya'ya yankılarını gazeteci ve yazar Gökhun Göçmen ile konuştuk.

‘Milletvekillerinin muhalefete katılımının ardında ABD'nin yeni büyükelçisinin bulunduğu öne sürülüyor’

Gökhun Göçmen’e göre, Pakistan olayları çok hızlı gelişti. Ukrayna krizinin gölgesinde alttan alta tetiklenen krize dikkat çeken Gökmen, iktidar partisinden koparılan milletvekilleri eşliğinde muhalefetin güven oylama zorlaması ve İmran Han'ın ABD tehdidi aldığını açıkladığı sürece dikkat çekti. Devlet sırrı olduğu için İmran Han'ın söz ettiği Amerikan tehdidinin içeriğinin açıklanmadığını belirten Gömen, iktidar partisinden 'Güneş Motel' usülleriyle milletvekillerini kopartan kişinin ise ABD'nin yeni büyükelçisi olduğu iddiasının bulunduğunu aktardı:

“Bunu bir ABD destekli komplo, son olaydan yola çıkacak olursak söylemek için erken. Pakistan olayları çok hızlı gelişti. Dolayısıyla Ukrayna krizinin gölgesinde sıradan insanların takip etmesi güç olabilir ama alttan alta kaynayan bir huzursuzluk vardı. 8 Mart’ta başladı, muhalif partiler 22 milletvekili kopardılar. Güvensizlik oylamasını talep ettiler. Bu da 14 gün içinde yapılmalıydı. Fakat meclis başkanı, ‘İslam İşbirliği Teşkilatı toplantısı var, ben bunu 25’ine erteliyorum’ dedi. 25’inden sonra bir kez daha erteledi. Bu sefer 27 Mart’ta İmran Han meydanlara indi, ‘Bu iş sadece siyasi bir durum değil aynı zamanda bir ulusal güvenlik problemi, çünkü bu işin arkasında Amerika var’ dedi. Amerikalı diplomat Donald Lu dışişleri bakan yardımcısı, Güney ve Orta Asya’dan sorumlu. Doğrudan bizim büyükelçimizi tehdit etti ve bu görüşmenin tutanağı da ben de var diyerek gösterdi. Devlet sırrı, açıklamayacağım ama Amerikalı yetkililer özetle bize şunu söyledi, ‘Rusya ziyaretimizden oldukça rahatsızlar. Güvensizlik oylamasının gerçekleşerek görevden alınmam halinde Pakistan’ı affedebileceklerini, aksi takdirde olacaklara karışmayacakları yönünde tehditte bulundular’ dedi İmran Han. Milletvekillerinin iktidardan koparak muhalefete katılmasının ardında da her ne kadar İmran Han söylemese de ABD’nin İslamabad’a yeni atanan büyükelçisinin olduğu öne sürülüyor. Bizdeki Güneş Motel pazarlıklarını hatırlacak şekilde milletvekilleriyle ayrı ayrı görüştüğü ve bu kişileri iktidar partisinden istifa ederek muhalefet partisine katmaya çalıştıkları yönünde iddialar var. İmran Han ilk iki hamlesinde başarılı oldu. 'Bu güvensizlik oylamasını yapmayın' dedi. Meclis başkanı da anayasanın devletin güvenliği ve devlete bağlılığı içeren Anayasanın 5. Maddesi uyarınca güvensizlik oylamasını iptal etti. Meclis başkan yardımcısı bunun bir dış komplo olduğunu sinyalini verdi. İmran Han bir hamle daha yaptı. Cumhurbaşkanı’ndan erken seçime gidilmesini talep etti. İmran Han erken seçime kadar 90 gün koltuğumu korurum, muhalefete yer bırakmam diye planlıyordu. Fakat işler öyle gerçekleşmedi, Anayasa Mahkemesi 7 Nisan’da toplandı, 9 Nisan’da güvensizlik oylamasını yapın dedi. Bahsettiğimiz noktaya geldik. Devlet sırrı olduğu için ABD’nin tehdit mektubu yani görüşmenin içeriğine dair tam bir bilgimiz yok.”

‘Gerilim Afganistan’dan çekilmeyle başladı'

Göçmen'e göre, Washington’ın İmran Han’dan rahatsızlığı ABD ve NATO'nun Afganistan’dan çekilmesiyle başladı. İmran Han'ın ABD'ye üs vermek istememesini anımsatan Göçmen, Ukrayna kriziyle meselenin yeni boyutlar kazandığını belirtti. İmran Han’ın Rusya’nın operasyona başlıdığı gün Moskova'yı ziyaret etmesinin ABD’de rahatsızlık yarattığını belirten Göçmen, ziyaretin ardından hem ABD hem AB'den gönderilen mektupla adeta ültimatom verildiğini dile getirdi. Göçmen'e göre Pakistan'ın Çin ile derin ilişkileri de ABD açısından uzun süredir sorun teşkil ediyor:

“Pakistan’ı tehdit ettiği öne sürülen Donald Lu tekrar Pakistan büyükelçiliğinde ağırlandı. Muhalifler de ‘Madem tehdit ediyordu, neden ikinci kez ağırlanıyor?’ dedi. Benim Pakistan’dan konuştuğum kaynaklara göre Adalet Partisi’nin eski sözcüsü şunu söylüyor. Olağan bir durum aslında. Türkiye de bunu bilir. Amerikalı diplomatlarla gerilimler olur fakat tekrar görüşülür, çok normal bir hamleydi diye savunuluyor. Bunlar siyasi retorik mi zaman gösterecek. Ama Washington’ın İmran Han’dan rahatsız olduğunu görmek için sadece bu olay kıstas değil. Gerilimin ilk patladığı nokta Afganistan'dan çekilme oldu. Eski Başkan Trump’tan itibaren Pakistan terörle yeteri kadar mücadele etmemekle suçlanmıştı. En fazla terörle mücadelede kaybı veren Pakistan’ın kaybı CIA’e Pakistan içerisinde üs sağlamamakmış, İmran Han bunu kendisi doğrudan söyledi. Bununla birlikte ‘affedilmez hatalarından’ biri de Imran Han’ın Rusya’yı ziyareti oldu. Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Zaharova da söyledi, ‘İtaat etmeyen İmran Han cezalandırılıyor’ diye. Çünkü İmran Han harekatın başladığı gün Rusya’ya giderek Putin ile görüştü. Bunun ardından tekrar birçoğu Avrupalı 15 büyükelçi bir araya gelerek bir mektup yazdılar. Sadece ABD’li diplomatın tehdidi var mı yok mu onu konuşuyoruz ama deyim yerindeyse ültimatom verdiler. Zaten bambaşka bir Çin politikası var. Çin ile birlikte hareket ediyor ve sürekli olarak dış politikada birlikteler. Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru var. Bunlar da hesaba katılınca çok fazla tahmine gerek kalmadan istenmeyen adam olduğu görülebiliyor.”

‘Çin-Pakistan ilişkiler liderden lidere değişebilecek türden değil, kurumsal'

Göçmen, Çin ve Pakistan arasındaki ilişkilerin liderden lidere değişebilecek türden olmadığı ve kurumsal bir dostluktan bahsedilebileceği görüşünde:

“Şahbaz Şerif ilk açıklamasında 'Çin ile kadim dostluğumuz var, bu sarsılmaz' dedi. Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru zaten Şahbaz Şerif zamanında imzalanmıştı, iki ülke arasındaki ilişkiler liderden lidere değişebilecek türden değil, kurumsal bir dostluktan bahsetmek mümkün. Çin’in Global Times gazetesi şöyle söylüyor; ‘Pakistan içerisinde Çin ile dostluk konusunda herhangi bir farklılık yok. Ancak bir yarış var, kim daha iyi dost olabilir diye’. Hakikaten de öyle. Şahbaz Şerif’in açıklamalarına baktığımızda ÇKP’nin 100. Yıl kuruluş yıl dönümü vesilesiyle geçen sene konuşma yapmıştı. Orada da Çin’in Pakistan’ın ikinci evi, Pakistanlılar için de Çin’in ikinci ev olduğunu söylüyor."

'Ukrayna’nın etkisi Asya’da buzları eritti'

Göçmen'e göre asıl konuşulması gereken Hindistan-Çin-Pakistan üçgenindeki gelişmeler. İmran Han'ın 'düşman kardeş' Hindistan'a yönelik olumlu tutumu ve Hindistan ile Çin arasındaki ilişkilerin Wang Yi'nin ziyaretinde farklı boyut kazanmasına dikkat çeken Göçmen, "Ukrayna’nın etkisi Asya’da buzları eritti" vurgusu yaptı:

"Konuşmamız gereken nokta Hindistan-Çin-Pakistan üçgeninde gerçekleşen olaylar. Enteresan bir şekilde İmran Han, Hindistan’a dair uzun mesajlar göndermeye başlamıştı. Hindistan yaptırım çağrılarına uymak şöyle dursun gitti Rusya ile petrol anlaşması yaptı. Hemen ilk yorum Imran Han’dan geldi. İhtilaflı ülkeler bunlar, geleneksel düşman bile denebilir. Han, 'Modi bağımsızlıkçı ve halkının çıkarını esas alan bir tutum sergiledi' dedi ve Asya’da bu bir yakınlaşmayı beraberinde getirdi. Diğer taraftan bu süreci gözlemleyen Çin de sınır çatışmasından iki yıl sonra Wang Yi Afganistan, Pakistan ve son olarak Hindistan’a gitti. Önemli bir ziyaretti, orada bu ihtilafların bir köşeye bırakılması ve işbirliğine gidilmesi yönünde temenniler dile getirildi. Ukrayna’nın etkisi Asya’da buzları eritti. Bu işin arkasında da bu dostluğu bir şekilde hızlandıran ve katalizör görevi gören ülke de Rusya idi. Çünkü Lavrov, Ukrayna krizi sırasında açıklamıştı. 'Hindistan’ın başından beri ABD’nin planlarının farkında olduğu ve QUAD içinde sadece altyapı ve insani yardımlaşma konusunda yer aldıklarını, Asya’nın askerileştirilmesine katılmayacakları yönünde bir garanti verdiklerini ve bu sürecin farkında olduklarını' söyledi. Dolayısıyla bir üçlü yakınlaşmadan bahsetmek mümkün."

'ABD Avrupa'yı istediği gibi seferber edebiliyor ama Asya’da bambaşka bir denklem ortaya çıktı'

Göçmen, ABD'nin Pakistan'a yaptığını Hindistan'a kolayca yapamayacağı görüşünde. Diğer yandan Washington'ın Pakistan ile Çin arasına kama sokmak isteyebileceğini belirten Göçmen, ilk etapta ABD'nin Pakistan-Hindistan ilişkilerini hedef almasını bekliyor. Göçmen, "Avrupa'da kimi ülkeler ABD liderliğinin arkasında sıraya dizildiler. ABD onları istediği gibi seferber edebiliyor ama Asya’da bambaşka bir denklem ortaya çıktı" dedi:

"İmran Han görevden alındıktan sonra da ‘Amerika bizi bir kağıt mendil gibi kullanıp atmak istiyor ama aynısını Hindistan’a yapamaz çünkü onlar egemen bir ülkedir’ dedi. Amerika elbette Pakistan ve Çin arasına kama sokmak istiyordur. Bunu bir gecede başaramayacaklarını biliyorlar. Özellikle seçtikleri noktanın Pakistan-Hindistan arasındaki ilişkiler olduğunu düşünüyorum. Gelecek zamanlarda da Pakistan-Hindistan-Çin üçgenine bir müdahale olarak karşımıza çıkabilir. Bu üç ülke nükleer güç. Sadece Çin ve Hindistan dünya nüfusunun üçte birini oluşturuyorlar. Ukrayna krizi beklemedikleri bir denklem yarattı. Avrupa’da şunu görüyoruz. Kimi ülkeler ABD liderliğinin arkasında sıraya dizildiler. ABD onları istediği gibi seferber edebiliyor ama Asya’da bambaşka bir denklem ortaya çıktı. Bu üç ülke ve özellikle Hindistan, Rusya ile çok eski ilişkilere sahip. Hindistan bir anda Asya’daki küçük devletler gibi ya da Amerika’nın bileğini büküp dost yaptığı ülkeler gibi değil.”