İran’ın haber ve analiz portalı iranianpolicy.net’in siyasi yorumcusu Sacdad Tayyeri, kazananlar arasında İran’ın yanı sıra ek enerji kaynakları ile yeni büyük piyasaya erişim sağlayacak olan Avrupa Birliği ve muhtemelen Güneydoğu Asya ülkelerinin yer alacağını söyledi. Tayyeri şöyle konuştu:
“Yaptırımların iptal edilmesi durumunda İran ekonomisi, sadece geleneksel ortakları olan Ortadoğu ve Avrupa ülkeleri için değil, Güneydoğu Asya ülkeleri ile işbirliği için de açık olacak, Çin ile ticari ilişkiler genişleyecek. Elbette öncelikle İran petrolünün ihracatında artış gözlemlenecek.”
TANKERLERDE BEKLEYEN 20 MİLYON VARİL PETROL
İran haber ajansı IRIB, petrol ihracatına yaptırımların devam etmesi nedeniyle 20 milyon varilden fazla ham petrolün, ülke limanlarında bekleyen süper tankerlerde tutulduğunu bildirdi.
Bazı uzmanların görüşüne göre, tankerlere doldurulan petrol, İran’ın nükleer programı konusunda uzlaşma sağlanır sağlanmaz tüketicilere gönderilecek. Görüşmelerde uzlaşma sağlanırsa İran’a uygulanan ekonomik yaptırımlar kademeli olarak kalkacak.
Thomson Reuters’in verilerine göre, geçen ay limanda bekleyen süper tanker sayısı 14’tü. Aralarından 9’u tam, diğerleri ise yüzde 60 oranında doluydu. İran'ın Çin’de kiraladığı petrol depoları da İran petrolüyle dolu.
YAPTIRIMLARIN YUMUŞATILMASI BEKLENİYOR
Bu arada petrol fiyatları, İran'ın nükleer programı ile ilgili karar beklentisi doğrultusunda düşmeye devam ediyor. Borsalardaki işlemler, İran’a yaptırımların yumuşatılması ve dünya piyasalarına daha fazla İran petrolünün giriş yapması yönünde beklentinin olduğunu gösteriyor.
İranlı uzmanlar, yaptırımların iptalinin İran ekonomisini önemli ölçüde etkilese de bölge ekonomisini etkilemeyeceği kanısında. Bölge ekonomisinin başka faktörler tarafından belirlendiğini ve petrol fiyatlarının bu faktörlere bağlı olduğunu ifade eden İranlı siyaset uzmanı, Avrasya Sorunları Bilim ve Araştırma Merkezi Yayın Kurulu Üyesi Reza Hocat-Şamami, konuyla ilgili şu değerlendirmede bulundu:
“İran, 1979’dan bu yana uluslararası yaptırımlar koşullarında yaşıyor. Ancak son yılların olayları, ülke içindeki konjonktürü radikal şekilde etkilemenin yanı sıra bölgeye de önemli ölçüde etki yaptı. Aralarından en önemlisi, ülke ekonomisinin nükleer müzakerelere bağımlılığı gösterilebilir. Tecrübeler, müzakere sürecinin sonucunda tüm tarafların istediği nihai bir anlaşmaya varmamız durumunda, kısa vadede İran ekonomisini olumlu değişikliklerin beklediğini, uzun vadede ise iç ürünlerde fiyat düşüşünün beklenmesi gerektiğini gösterdi. Enerji sektörü ve İran’ın diğer ülkelerle ortak projelerine de dikkat etmek gerek. Yaptırımların kaldırılması, yaptırımlar yüzünden zarar gören birçok ekonomi alanının canlanmasına yol açabilir. Petrol fiyatlarındaki değişikliklere gelince, burada çok fazla başka belirleyici faktör var. Aralarından biri de Yemen’deki isyan dahil Ortadoğu’daki olaylar. Bu olaylar, tüm bölgeyi sarabilir ve petrol fiyatlarını önemli ölçüde etkileyebilir. Zira petrol ihraç eden ülkelerin çoğu bu bölgede bulunuyor. Ancak genel olarak, taraflar nihai anlaşmaya varırsa ve İran’a uygulanan uluslararası yaptırımlar kalkarsa uzun vadede petrol fiyatları etkilenmez.”
İRAN'DAN AVRUPA'YA DOĞALGAZ İHRACATI
Yaptırımların iptaline hazırlanan İran, doğalgazın ihracat seçeneklerini de aktif şekilde inceliyor. New York’ta geçen yılın son baharında, BM Genel Kurul toplantısı kapsamında, İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Avusturyalı muadili Heinz Fischer’e, AB’ye doğalgaz sevkiyatında kesintilere neden olabilecek Rusya-Ukrayna anlaşmazlığı bağlamında İran’ın Avrupa’ya daha büyük potansiyele sahip “güvenilir doğalgaz kaynağını” teklif ettiğini söylemişti. İran lideri, “Avusturya üzerinden Avrupa’ya doğalgazın ihracatı için güzergahı organize etmeye hazırız” demişti.
İran Petrol Bakan Yardımcısı Ali Macedi de geçen yıl, Avrupa’ya doğalgaz ihracatına hazır olduklarını açıklamıştı. Yetkili, Avrupa’nın enerji kaynaklarını çeşitlendirmeye çalıştığı dikkate alındığında, İran’ın bazı Avrupa ülkelerinin gaz ihtiyaçlarını karşılayabileceğini belirtmişti.
Avrupalılar ile birlikte İran doğalgazının Avrupa’ya ihracatı için çeşitli güzergahları incelediklerini bildiren Macedi, İran’a tek taraflı yaptırımlar yumuşatıldıktan sonra hep birlikte bu sorunun çözüm yollarını belirlemeleri gerektiğini de sözlerine eklemişti.
RUS DOĞALGAZINA ALTERNATİF ARANIYOR
İran’ın ihracat kapasitesini geliştirmemesine rağmen uzmanların hesaplamalarına göre, ülkede doğalgaz üretiminin 2020’ye kadar 215 milyar metreküp artırılması olasılığı büyük. Bu, İran’ın yılda 35 milyar metreküp gaz ihraç etmesine imkan sağlayacak. Hesaplamalar, Brüksel’i yan geçmedi. Belçika uzun zamandır, AB'nin doğalgaz ihtiyacının üçte birini (2013’te 163 milyar metreküp) karşılayan Rus doğalgazına alternatif arıyor. Ancak Ukrayna’daki olaylar ve Rusya’ya uygulanan yaptırımlar, enerji kaynakları arayışını hızlandırdı.
AB, Rus doğalgazına bağımlılığı azaltacak orta vadeli tedbirlerden biri olarak İran’ın temel öncelikler arasında yer aldığını açıkladı. İran gazı, rahat bir şekilde Avrupa’ya ulaşabilir. Yeter ki bunu istesinler.
RUSYA'NIN ALTERNATİFİ OLAMAZ
Uzmanların değerlendirmelerine göre, İran gazının Avrupa’ya kapsamlı ihracatı için gereken koşulların oluşturulması, yaptırımlar iptal edildiği andan itibaren en az 8 yıl alacak. Petrol ihracatında durum çok daha kolay. Ancak siyasi karara ihtiyaç var. Yani her şey yine zamana bağlı.
Aslında İran, enerji sevkiyatı konusunda kısa vadede Rusya’ya güvenilir alternatif olarak gösterilemez. Orta vadede ise her şey küresel duruma, Ortadoğu ile Orta Asya’daki gelişmelere, İran’ın içindeki güç dengesine, Tahran’ın dış ve iç siyasetine bağlı olacak.
Bu nedenle, İran petrol ve gazının Avrupa’ya ihracatı olasılığına ilişkin son zamanlarda artan haberler, muhtemelen dünya sahnesindeki birçok aktörün ince ve karmaşık oyununun bir parçası olarak kabul edilebilir.
ABD, Rusya ile İran’ın yakınlaşmasını engellemek, AB yakıt kaynaklarını çeşitlendirmek isterken, İran'ın beklentisi ise yaptırımların kalkması.
