'Avrupa enerjide neyle karşı karşıya olduğunu hesaplayamıyor, bu net intihar'

Mehmet Doğan’a göre, Avrupa Rusya'ya enerji yaptırımına yönelirken ne ile karşı karşıya olduğunu doğru hesaplayamıyor. Durumu, "Bu net intihar" diye anlatan Doğan, AB'nin enerji borsaları üzerinden birbiriyle kavgasını öngördü. Türkiye'nin ise şimdilik krizden etkilenmeyeceğini belirten Doğan, transit olma iddialarının tartışmalı olduğunu vurguladı

Ukrayna'nın Donbass için sekiz yıldır süren savaşta Minsk Anlaşmasını ölü ilan etmesiyle tetiklenen Rusya Federasyonu harekatı, ABD öncülüğünde AB'nun ağır yaptırımlarını getirirken, tüm dünyayı ilgilendiren bir enerji denklemi oluşu. Avrupa ülkeleri müzakereli çözüm yerine Rusya'ya yönelik yaptırım paketlerini devreye sokarken, doğalgaz ve petrol alanında Moskova'ya bağımlılık ellerini kollarını bağlıyor. Geçen hafta Kiev yönetimi 'mücbir sebep' ifadesi altında Rusya'dan Avrupa'ya akan gazın üçte birini kesme manevrası yaparken, Polonya hattında da sıkıntılar baş göstermiş durumda.

Diğer yandan ağır yaptırımlar ve SWIFT sisteminden çıkarılma Rusya Federasyonu yönetiminin enerjinin Ruble'ye çevrilmeyi içeren ikili hesap uygulamasını devreye sokmasını getirdi. Avrupa'da pek çok doğalgaz alıcısının Gazprombank JSC'de hesap açtığı belirtiliyor. Bloomberg'e göre toplam 20 Avrupalı şirket ruble hesabı açarken, 14 müşterinin daha hesap açmak için gerekli evrakları istediğini belirtti.

Ukrayna savaşı, pandemiden çıkışta ağır enerji fiyatları ve enflasyonla birleşerek bumerang gibi Avrupa'yı vurmaya başlamışken, Rus rublesi Moskova borsasında 2017'den bu yana en güçlü seviyesini görmüş durumda.

‘Ukrayna krizi ve Avrupa'nın 'enerji ile sınavını' enerji uzmanı Mehmet Doğan ile konuştuk.

‘Avrupa ne ile karşı karşıya olduğunu hesaplayamıyor'

Mehmet Doğan’a göre, Avrupa ne ile karşı karşıya olduğunu doğru düzgün hesaplayamıyor. Ukrayna iletim operatörünün Sokhranivka'dan geçen gazın üçte bire tekabül edecek şekilde 'mücbir sebeple' keserek Gazprom’u zorlayacak bir adım attırılmaya çalışıyor olabileceğini belirten Doğan’a göre, Gazprom ‘Bu oyunu ben böyle oynamayacağım’ mesajını verdiğini vurguladı:

“Bu gidişat hiç iyi değil. Zaten bunu başından beri bekliyordum. Yapılan karşılıklı hareketler son derece yanlış bir yere sürüklüyor. Avrupa ne ile karşı karşıya olduğunu sanırım doğru düzgün hesaplayamıyor. Aslında bu konuda bu politikacılara bilgi verecek çok iyi uzmanlar var ama bir şekilde mesaj ulaşmamış gözüküyor. Çünkü yapılan şeylere baktığımızda maalesef çok kötü bir noktadayız. Roketin parçalarının teker teker ayrılması gibi aksiyonlar alınıyor. O kadar çok aksiyon var ki ben 14 tane çıkardım. Gazın bir bölümünün kesilme olayı aslında kesilmeyecek şekilde de yapılabilir. Mesela o da ekonomik bir karar oldu. Ukrayna’nın iletim operatörü bir taraftan Gazprom’u zorlayacak bir adım attırmaya çalışıyor. Orada iki giriş var. Gazprom, Sudzha girişinde 77 milyon metreküp kapasite almıştı. Bir de Sokhranivka girişinde 32.6 milyon metreküp kapasitesi vardı. Bu kapasite üzerinden anlaşması vardı. Siz 32.6’yı ben kapatıyorum dediniz ki kapatmadan önceki girişlere de baktığımda 73 ve 23 giriyordu. Kapanmadığı günden önce 23 mcm’lik bir giriş vardı. 'Askeri operasyon var, burayı idare edemiyorum, sen gazı Sudzha’dan getir' diyor. Gazprom’un buna kapasitesi var, bunu yapabilir. Ama o zaman orada ilave kapasite alması gerekecek. Yani orada 20-30 milyonluk ilave kapasiteyi alıp, onu da Ukrayna’ya daha fazla paralar ödeyerek almak zorunda, elindeki kapasiteyi de kaybetmek zorunda. Bugün için Sokhranivka’dan giriş olmamış, Sudzha’dan da 77 giren yerden 69 girmiş, teslimi de 65 olmuş. O gaz gitmiş. Gazprom’un bu görüntüde ‘Bu oyunu ben böyle oynamayacağım’ dediğini anlıyoruz. İkinci büyük bomba Gazprom Germania konusu. Orada günlük 60 milyon metreküp miktardan konuşuyoruz. Alman endüstrisine çok dağılmış miktarlar. Bu ikisini topladığınızda neredeyse 90 milyon metreküpe geliyorsunuz ki bu Alman ekonomisini ciddi anlamda sarsar, bir sürü fabrikanın gazı kesilecek hale gelir.”

‘Avrupa Rusya’dan aldığı doğalgazı LNG ile ikame edemez, dünyada böyle bir üretim yok’

“Aldığınız enerjinin karşılığı dünyada henüz yok. Bunu nasıl göremiyorlar anlamıyorum" diyen Doğan'a göre, Rusya'dan temin edilen miktar LNG ile kapatılamaz. Doğan durumu "Bu net intihar" ifadesini kullandı:

“Aldığınız enerjinin karşılığı dünyada henüz yok. Bunu nasıl göremiyorlar anlamıyorum. LNG alırız ile bu iş çözülemiyor. Böyle bir üretim yok dünyada. Bunun yerine ne koyacaksınız da çözeceksiniz anlamak mümkün değil. FSRU yapıyorlar her tarafa. Terminal yapmakta sorun yok, ortada mal yok, LNG yok. Bu net olarak intihar. Moldova’nın Ukrayna üzerinden zaten taşınmazsa, o kısım da giderse, şu an 69 giriyor, Moldova ve diğer rayonlar oradan dördünü alıyor. 65 Slovakya’ya giriyor, Moldova onu da almayacak. Bu o kadar büyük sorun ki. Almanya’daki kimya şirketleri, Avusturya, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, yani bütün ülkeler etkilenecek. Benim aklım almıyor. Dün İtalyan Başbakanı, Amerika ziyaretinde bulundu. Yaptırımların yaptırımı ne olacak diye sordu. Çünkü onların yakında ruble ödeyip ödememeye karar vermeleri lazım. 5-10 gün içinde karar verilecek. AB ruble ödemeyeceksiniz diyor. İtalya da ödersek ne olacak diyor, bu konu gri. İtalya ruble ödemeyeceğim dediğinde ne olacak? Benim bildiğim Gazprom ruble ödeme isteyecektir. Bunu net bir şekilde söyledi. Avrupa da ruble ödeme yapmıyorum diyecek. Diyelim ki rubleyi kabul ettiniz. Yarın başka bir şeyle de gelebilir Gazprom. Çünkü Gazprom bunu başlatmadı. Bu savaşın başlangıcı Kuzey Akım ile oldu. Kuzey Akım 2’yi iptal ettikten sonra agresif bir tutuma girince sonrası yok zaten. Bugün ruble öde dersiniz, kabul ederler; yarın başka bir şey dersiniz. Bunu da Avrupalı parlamenterler görüyordur. Ama bu kadar müşkül ve muhtaç durumdayken nasıl bunu yapabildikleri. Bu denklemin içine enerjiyi niye soktuklarını çözemiyorum. Maalesef büyük yanılgı içindeler.”

‘Türkiye şimdilik doğalgaz krizinden etkilenmiyor, yaz için gaz var’

Türkiye’nin İran ambargo altındayken dahi gaz aldığını, Azerbaycan dahil 'kaynak çeşitliliği' bulunduğunu belirten Doğan'a göre mevcut durumda Türkiye bu krizden Avrupa gibi etkilenmez. Türkiye'ye, 'birileri' ‘Rusya’dan gaz almayacaksın’ diyene kadar bir sorun yaşanmayacağını belirten Doğan, Avrupa'da LNG alımı mücadelesinin fiyat artışlarına yol açacağını anımsattı. Doğal, Avrupa'nın Katar'dan gaz alma hesaplarının da kısa vadede tutmayacağını vurguladı:

“Sonuç itibariyle bu krizden özellikle şimdilik etkilenmiyoruz, bu iyi bir gelişme. En azından gaz var. Avrupa’da gaz olmayacak. Bir enerji türünü kaybetmiş durumdasın, yerine bir şey de koyamıyorsun. O felaket bir senaryo, dolaylı zararları çok büyük. İşsizlik, gıda sıkıntısı. Türkiye’nin öyle bir sorunu yok. Yaz için gazımız var, boru hatlarından gaz geliyor. Gazprom, İran ve Azerbaycan’dan gazımızı alıyoruz. Bize bunun etkisi LNG fiyatlarında olur. LNG fiyatları artar. Avrupa, LNG almak isteyecek, miktarı sınırlı. Uzakdoğu ve Avrupa kavgası başlayacak. Çünkü ortadaki malı kimin nereye çekiştireceği belli olmayacak. Kış geldiğinde biz de bundan etkileneceğiz. Bu şekilde Avrupa’nın gazı kesilirse fiyatlarının yukarı gideceği kesin. Ama gazsız kalma durumumuz eğer birisi ‘Sen Rus gazı almayacaksın’ derse, ambargo altındayken İran’dan da Türkiye doğal gaz aldı. Bir şekilde onu hallederiz gibi geliyor. O olmadığı sürece Türkiye en azından gazsız kalmayacak. Ama fiyatlar çok yükselecek. Bu şöyle bir mesaj da olabilir. Bu aralarındaki kavga belki de yaz ayına denk gelmesi, çünkü bu istense kışın da yapılabilirdi bu hamle. Kışınki sonuçları Avrupa’ya daha ağır olurdu. Bunun altında Avrupa’nın canının çok yakılması ve çözüm yönüne iteklenmesi de olabilir. Çünkü Avrupa’nın bulabileceği herhangi bir alternatif gazın Avrupa’yı rahatlatma süresi 2025-26. Gaz yok. Katar’ın üretimi 2026’da gelecek. Dünyada sıvılaştırma tesisi yok. Yani bu miktarı kapsayacak bir üretim yok. Üretimi yapman için yatırım yapman lazım. Katar başladı, tamamlanma tarihi 2025-26. Dolayısıyla çözüm yok. 3 ay sonra şuradan gaz alalım, diyerek bir şey çözemezsiniz.”

'AB’nin de ciddi anlamda birbiriyle kavgası olacak'

Amerikan LNG'sinde çoğu kontratların uzun vadeli olduğunu, gazın satışından 7 dolarlığı alıp 40 dolara satanların büyük paralar kazandığını söyleyen Doğan, Avrupa'daki gaz borsası üzerinden ciddi kavgalar verilmesini bekliyor:

“Amerikan LNG’sini doğru analiz etmek lazım. Amerikan LNG’sinde Amerikalılar çoğu kontratlarını uzun vadeli aradaki şirketlere sattılar. Yani Amerika’dan malı alıp Avrupa’ya satan gaz şirketlerine sattılar. Dolayısıyla Amerika’nın buradan söylendiği gibi büyük bir karı yok. Gazı kendi satan birkaç tane Amerikan şirketinden başka bu işten para kazanan Amerikan şirketi yok. Onlar sadece sıvılaştırma tesislerini tam kapasite kullanıp para kazanıyorlar. Ama gazın satışından, 7 dolarlık gazı alıp 40 dolara satanlar var asıl. Buradaki oyunda onlar çok kazanıyorlar. Türkiye’nin transit rolü halihazırda var fakat ona geçmeden önce şunun altı çizilmeli. AB’nin kendisinin tutma durumu var. Normal şartlar altında Polonya’nın gazı kesildi. Polonya’nın Ruslardan aldığı bir gram gaz yok. Polonya, Avrupa’da borsalar var, Polonya şirketi oradan bir borsadan gaz alıp çekebiliyor. Ama sizin kendi ülkenizin gazı kesildi. Buna bir bütün olarak bakabilecek misiniz? Sizin ülkenizde gaz yok, Yunanistan geliyor, daha fazla para alıp sizin ülkenizdeki gazı almasına müsaade edecek misiniz? Burada AB’nin de ciddi anlamda birbiriyle kavgası olacak. Bu çatırdamaya gider mi bilmiyorum."

'Yanına bir tane daha TANAP yapmanız lazım'

Doğan'a göre Türkiye'nin transit rolü bulunsa da TANAP üzerinden tam kapasiteye çıkılması da gereken miktar gazı karşılamaya yetmez, bir tane daha TANAP yapılması gerekir. Ukrayna krizinden sonra transit ülke olarak Türkiye'ye güven meselesinin de gündeme gelebileceğini belirten Doğan, olup bitenlerden sonra Avrupa'nın Türkiye'yi enerjide entegre etmesinin gerekli olacağını ancak kısıtlı enerji kaynaklarının paylaşımı konusunun yine de tartışma yaratacağının altını çizdi:

"Transit konusunda Türkiye zaten halihazırda TANAP üzerinden Avrupa’ya gönderiyor. Genişlemesi bağlamında projeler vardır ama bu Avrupa’nın tüketimini karşılayacak şekilde bugünden yarına yapmanız imkansız. TANAP bile tam kapasiteye çıksa, bizim konuşacağımız şey orada 30 milyon daha fazla gider. Bizim konuştuğumuz rakam 250 milyon metreküp. Onun onda biri yani. Bunu çok çabuk çözemezsiniz. Yanına bir tane daha TANAP yapmanız lazım, kaynak bulmanız lazım. Öyle bir kaynak etrafımızda yok ki. En olası kaynak İran’daki Güney Pars projesi. Oradan gazın yukarı çıkması için boru hattı kompresör istasyonları lazım. Türkiye nasıl alacak, götürecek? Evet çok önemli bir rol oynuyor ama bu rolün alanı kısıtlı olacak, en azından bir süre için. Sonrasında ise şu soru gündeme gelecek. Ukrayna’ya bu kadar güvenildi, başımıza bu geldi. Türkiye’ye transit ülke olarak güvenelim mi, her şeyi Türkiye üzerinden geçirelim mi sorusunu Avrupalılar soruyor. Bütün bunlarda Avrupa’nın Türkiye’yi enerjide kendine entegre etmesi lazım. Öbür türlü çok zor. Nabucco projesi üçüncü taraf access olmadığı için olmadı. TANAP projesinde üçüncü taraf access, yani başkasının gazını taşıma belirli bir kurala bağlı değil, ikili müzakere etmeniz lazım. Ama Nabucco olsaydı ya da Avrupa’daki herhangi bir boru hattı, oradan nasıl gaz taşıyabileceğinizin kuralları belli. Dolayısıyla bir sürü şey yapılması lazım, Avrupa’nın bizi içine alması lazım. Özellikle arz güvenliği konusunda ki biz niye bunu yapalım o da ayrı bir soru işareti. Ortada kısıtlı enerji var, niye başkasına vereyim, kendimde tutmayayım, ayrıca düşünülmesi gereken bir konu.”