Donbass sakinleri anlatıyor: 2014'teki EuroMaydan darbesi 9 yıldır süren çatışmayı nasıl tetikledi?

2014 yılında başlanan Maydan darbe girişimi, 9 yıldır süren ve Rusya’nın özel operasyonu başlatmasına sebep olan çatışmaları nasıl tetikledi? Donbass’taki görgü tanıkları, gelişen süreci Sputnik’e anlattı.

21 Kasım 2013 tarihinde dönemin Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç’in AB Ortaklık Anlaşması’nı imzalamayı reddetmesi ardından 2 bin kadar kişinin Kiev merkezinde toplanmasıyla protestolar başladı.

Varyag adlı küçük ekibin başındaki savaş muhabiri Alexander Matyushin, "Yanukonviç’in en yakın yardımcısı ve danışmanı Nikolay Azarov, AB Ortaklık Anlaşması’nın imzalamanın ülkeyi inanılmaz ölçüde borçlandıracağını anladı. Ülkeye geçişten, prizlerin türünden demiryolu raylarına kadar her şeyin değiştirilmesi ve yeniden inşa edilmesi gerekiyordu. Yanukoviç hükümeti bunun kârsız bir anlaşma olduğuna karar verdi ve anlaşmayı imzalamamaya karar verdi. Bu süreden itibaren Kiev Meydanı’nda öğrenciler dışarı çıkmaya başladı, bunun üzerine özel polisler olan Berkutlar da dışarı çıktı. Özel güçlerin olayların şiddetlenmesi sonucu müdahale etmesiyle EuroMaydan ivme kazanmaya başladı" diye anlatmaya başlıyor.

Ukrayna’nın Batısı ve Doğusu: Farklı bölgeler, farklı istekler

"Tarihsel olarak Ukrayna’nın güneydoğusu her zaman Rusya’ya daha yakın olmuştur" diyen savaş muhabiri, o dönemde Sovyetler Birliği'nin başı Vladimir Lenin’in 1919’da Donbass’ı bölge halkının iradesine karşın Ukrayna’ya entegre ettiğini belirtiyor. "SSCB’nin dağılması ardından ise 1994 yılında bölgenin federal bir yapıya sokulması ve Ukraynaca’nın ana dil olarak kabul edilmesi, Rus vatandaşları rahatsız etmişti" diyen Matyushin, Rusça’nın en azından ikinci resmi dil olması isteğini de Ukrayna hükümetinin görmezden geldiğini aktarıyor.

Tecrübeli muhabir, EuroMaydan zamanında Ukrayna’nın güneydoğu ve kuzeybatı bölgelerinin çoktan ülkenin geleceği konusunda bölündüğünü belirtiyor. Kuzeybatı kısmı Batı ile bütünleşmek isterken, ülkenin güneydoğusu ise açık bir şekilde Rusya ile ekonomik bağlarını geliştirmek istediğini belirten Matyushin, "Güneydoğu Kırım ile birlikle, Novorossiya denilen Harkov’dan Odessa’ya kadar olan bölgeleri içeriyordu. Kuzeyde ise, Ukraynalı milliyetçilerin güçlü olduğu bölgeler vardı" diyor.

Bu ayrımın 2004 yılında Batı destekli yaşanan Turuncu Devrim ile Kiev’de Viktor Yuşçenko'nun başa gelmesiyle daha görünür hale geldiğini söylerken, Rusya ile Ukrayna arasındaki ilişkilerin 2004 yılından itibaren kötüye gittiğini de ekliyor. Muhabir ayrıca, "2004 yılından itibaren tüm yaşanan ekonomik dalgalanmalar, gaz, temel gıda maddeleri ve birçok ürünün fiyatının artması Donbass’ı çok kötü etkiledi. Çünkü Donbass bölgesinde büyük bir sanayi vardı ve bu sanayi özellikle Rusya’dan gelen gaza dayalı bir şekilde işliyordu" diyor.

2005 yılında ise Yuşçenko hükümetinin tek taraflı olarak Rus gazının Avrupa’ya iletilmesi durumunu gözden geçirmeye başlaması, Rusya’nın Ukrayna’ya ucuz gaz satma sözleşmesinin iptaline sebep oldu. Bunun ardından ise gaz fiyatlarındaki artışın Donbass’a büyük bir darbe vurduğu belirtilirken, Donbass’taki halkın bu artıştan Yuşçenko hükümetini sorumlu tuttuğunu ifade ediliyor.

Ekonomik sebepler bir yana, Yuşçenko hükümetinin 2. Dünya Savaşı’nda Ruslara karşı savaşan ve Nazilerle işbirliği yapan Ukrayna Milliyetçileri Örgütü ve Ukrayna İsyancı Ordusu’nu övmesi, 2007 ve 2010’da ise Nazilerle açıkça işbirliği yapan Stepan Bandera ve Roman Shukhevych gibi Nazilere ‘kahraman ünvanı’ verilmesi halkta iyice huzursuzluk oluşturdu. 2008’de de Ukrayna, NATO’ya katılmayı bir öncelik olarak ilan etmişti.

Direniş başlıyor

2004 ile 2014 arası tüm bu yaşananlar, Ukrayna’nın batısı ile doğusu arasındaki ideolojik ve siyasi uçurumu dramatik bir şekilde derinleştirdiğini ve en sonunda 2014’te EuroMaydan olayları yaşandığını belirtiyor Matyushin. Ayrıca şunları da ekliyor:

2013-14’te yaşanan EuroMaydan hareketi açık bir şekilde Ukrayna’yı Rusya karşıtı yapmaya çalışan Ukraynalı oligarklar ve Batılı destekçiler tarafından desteklendi. Biz de 2013 Aralık ayında Donetsk’te birkaç Rusya yanlısı aktivist olarak bir araya geldik ve miting düzenledik. Hep beraber Maydan hareketinin bizi böleceğini ve durdurulması gerektiğini anladık.Ukrayna polisinin müdahale etmesi ardından çatışmalar tırmandı.

Çatışmalar en yüksek noktaya geldiğinde Donetsk’teki Maydan karşıtı aktivistler olarak saflarımızı birleştirdik. 2014’te yaptığımız bir otelde, Ukrayna’daki neo-nazici Sağ Sektör gibi tehlikeli gruplara karşı kendimizi savunmaya karar verdik. Biz toplantıkça, Ukrayna’nın ve Donetsk’in tüm bir yanından Anti-EuroMaydan karşıtları toplantı. Bu sırada Ukrayna’da darbe yaşandı, hükümet değişti. Buna karşın Doğu'da yoğun protestolar gerçekleşti.

Olaylar o kadar şiddetlendi ki artık neo-nazi çeteleri yeni hükümete karşı gelenlere saldırmaya başladı. Biz de buna karşı bir koruma faaliyetine girişmek zorunda kaldığımızı anladık. O süreden sonra insanlar bize akın akın gelmeye başladı, çadırlar ve posterler için insanlar para topladı ve böylece direnişin çekirdeği bir araya geldi. 1 Mart tarihinde ise Rus Baharı’na yol açan olaylar başladı.

1 Mart: Rus Baharı’nın başlangıcı

1 Mart 2014 tarihinde Donetsk’te Lenin Meydanı’nda düzenlenen mitingde 10 binden fazla kişi bir araya geldi. Göstericiler büyük Rus bayrakları taşıdı, 'Donbass-Rusya ile!' ve 'Kırım-Donbass-Rusya birliktedir' sloganları atmaya başladı.

Devamında ise, protestocular Donetsk Bölgesel Devlet İdaresi'nin bayrak direğine Rus bayrağı çekti. Binanın merdivenlerinde yeni seçilen Halk Valisi Pavel Gubarev, Donbass halkının gayrimeşru Kiev rejimini tanımayacağını, bir referandum ve seçim talep edeceğini açıkladı.

7 Nisan 2014 tarihinde yeni kurulan Donetsk Halk Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan etti.

Kiev Rejimi, kendi halkına savaş ilan etti

Ukrayna'nın güneydoğusundaki bölgeler Maydan darbesini kabul etmedi ve protesto hareketleri başlattı. Kırım Mart 2014'te özerklik kazanmak ve Rusya'ya yeniden katılmak için referanduma gitti. Kharkov, Donetsk, Lugansk, Kherson, Nikolaev, Dnepropetrovsk, Zaporozhye, Odessa, Gorlovka, Mariupol ve diğer şehirlerde on binlerce kişi sokaklara döküldü.

Ukrayna cuntası, Rusya yanlısı protestoculara karşı acımasız saldırılar ve askeri harekatla karşılık verdi. 14 Nisan 2014'te Ukrayna'nın geçici Cumhurbaşkanı Oleksandr Turchynov'un bir kararnamesi yayımlanarak Ukrayna'nın güneydoğusunda 'Anti-Terör Operasyonu' başlatıldı. Darbeyi kabul etmeyen Donbass sakinleri 'düşman' ve 'terörist' ilan edildi.

2 Mayıs 2014 tarihinde, yaklaşık 50 kişinin sopalarla öldürüldüğü ve diri diri yakıldığı korkunç Odessa Sendikalar Evi katliamı gerçekleşti. 9 Mayıs 2014'te Ukraynalı Milliyetçiler ve ordu Mariupol'deki Zafer Günü Geçit Töreni'ne katılanları öldürdü. Ukrayna rejimi ayrıca Donbass'ı bombalamaya başladı.

O sırada başka bir tanık olan Maya, Sputnik’e durumu şöyle anlattı:

O sırada olup biten her şey sadece milisler tarafından değil, aynı zamanda Donbass'ın tüm sakinleri tarafından da görüldü. Biz insanlar, kelimenin tam anlamıyla her yerde bombalandık. Her yere saldırdılar ve yüzlerce çocuk öldü.

2014 yazını hatırlıyorum, Zugres'teki bir oyun alanına yapılan saldırıyı hatırlıyorum. Birliğimiz bu çocukları plajdan dışarı taşıdı. Size şunu söyleyebilirim ki, bir çocuk diğer çocuğun iç organlarını taşıyorsa, bunu izlemek çok zor. Psikolojik, ahlaki ve fiziksel olarak zor. Bununla yaşamak da ayrıca bir mesele.

Ukrayna bize ihanet ederken halkımız için bu trajediye dayanmak zordu. Bu olaylar birçok insanın hayatını mahvetti.

O dönemde Donbass'ta yaşayan pek çok kişi gibi Matyushin de Donetsk Cumhuriyeti'ni savunmak için silaha sarıldı. Matyushin, o günleri şöyle anlattı:

Bir süngüye ancak bir süngüyle karşı konulabilir diye düşündüm, ekibinimi topladım ve topraklarımı savunmaya gittim. Bunu başka bir şekilde yapamazdım. Kısa süre içinde saldırılar arttıkça bana katılmaya başlayan insanlar oldu. Birliğin omurgasını en başından beri Donetsk Cumhuriyeti için savaşanlar oluşturuyordu. Geri kalanlar ise Rus Baharı döneminde evlerinin savunulması gerektiğini fark edip silahlananlardı," diyor. "damlarımın çoğunun askeri deneyimi yoktu, bu yüzden savaşta öğrendiler. Ekip daha da büyüyebilirdi ama yeterli silahım yoktu. Silahlar çoğunlukla doğrudan savaş ganimeti olarak elde ediliyordu...

Rusya, Kiev Rejiminin Donbass'taki savaşını sonlandırmak için devreye giriyor

Rusya'nın 2014 ve 2015 Minsk Anlaşmaları yoluyla Kiev Rejimi'nin Donbass'a karşı yürüttüğü savaşı durdurma girişimleri, ne Ukrayna'nın ne de Batılı destekçilerinin anlaşmaların hükümlerine uymaya isteksiz olması nedeniyle başarısız oldu.

Eski Almanya Şansölyesi Angela Merkel ve eski Fransa Cumhurbaşkanı François Hollande daha sonra Minsk Anlaşmalarını Ukrayna ordusunun yığınak yapması için bir fırsat olarak gördüklerini itiraf ettiler. Şubat 2023'te Spiegel'e konuşan Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy, 2019'da seçildikten sonra anlaşmalara uymama kararı aldığını ve bu konuda Batılı liderleri bilgilendirdiğini kabul etti.

Aynı şekilde ABD ve NATO, Rusya'nın tüm güvenlik korkularının gerçek olduğunu göstererek NATO'nun genişlemesine devam etti, Ukrayna'yı silahlandırdı ve Ukrayna'nın tarafsızlık statüsünü amaçlayan tüm güvenlik anlaşmalarını reddetmesini sağladı.

Moskova, Ukrayna'nın doğusundaki Rus kökenli vatandaşlarını ve kendi sınırlarının güvenliğini sağlamak için devreye girmekten başka seçeneği kalmadı ve 24 Şubat 2022'de Ukrayna'yı Nazilerden arındırmaya ve askerden arındırmaya yönelik özel askeri operasyon başladı.