İsrail doğalgazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya aktarılmasının kazançları neler olur?

ABD’nin desteğini çektiği EastMed Boru Hattı projesinin suya düşmesiyle Doğu Akdeniz doğalgazının Avrupa’ya Türkiye üzerinden aktarma senaryosu yeniden gündeme geldi. Sputnik’e konuşan Emekli Tümamiral Cem Gürdeniz ve enerji uzmanı Volkan Aslanoğlu, doğalgazın Türkiye üzerinden aktarılmasının en verimli ve doğru yol olduğunu ifade ediyor.

ABD’nin, İsrail gazını Güney Kıbrıs ve Yunanistan işbirliğiyle Avrupa’ya ulaştıracak EastMed projesine desteğini çekmesinin ardından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’dan dikkat çeken bir açıklama geldi. Cumhurbaşkanı Erdoğan, EastMed konusunda “Türkiye’siz bu iş olmaz” diyerek İsrail yönetimiyle görüşmeler yapıldığını açıkladı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, şunları ifade etti:

Bu proje (EastMed) esasında olacak bir iş değil. Bunun bütün analizlerini yaptılar, baktılar ki bu işin pozitif olabilecek bir yanı yok. Yani maliyet hesapları tutmuyor. Amerika bütün adımını zaten kapital üzerinde yürüten bir ülke. Bunun maliyet analizleri tutmadığı için de ‘Bu olacak bir iş değil’ diyerek desteğini çekti. Zaten, burada hep konuşulan nedir? Bu iş, Türkiye’siz olmaz. Çünkü eğer buradan Avrupa’ya gaz gidecekse bu ancak Türkiye üzerinden olur. Berat (Albayrak) Bey, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı olduğu dönemde bile İsrailli muhatabı, o zaman o teklifle gelmişti. İş bir yere doğru da gidiyordu. Belki biz o zaman İsrail ile o işi bağlayabilirdik. Peki şimdi bağlama umudu yok mu? Şartlar oturup konuşulur. Çünkü bu işin menfaat analizleri çok önemli. Belli bir yere de geldik. İsrail Cumhurbaşkanı (Isaac) Herzog ile görüşmelerimiz oluyor. İsrail Başbakanı (Naftali) Bennett daha değişik düzeyde haberler gönderiyor. Bütün bunlarla beraber biliyorsunuz, geçenlerde İslam Ülkeleri Hahamlar İttifakı üyelerini Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde kabul ettim, onlarla görüşmelerimiz oldu. Eğer biz siyaset yapacaksak siyaset, kavga dövüşle olmaz. Siyaseti barış çizgisinde götürmeye mecburuz.

EastMed Boru Hattı projesi nedir?

Doğu Akdeniz Boru Hattı veya EastMed Boru Hattı projesi, İsrail’in Doğu Akdeniz’deki enerji kaynaklarını Kıbrıs ve Girit üstünden Yunanistan topraklarına ulaştırması beklenen doğalgaz boru hattı olarak doğdu. Proje tamamlandığında doğalgazın Yunanistan üzerinden İtalya'ya oradan da bütün Avrupa'ya aktarılması planlanıyordu. Boru hattının uzunluğunun 1.900 kilometre, derinliğinin ise 3 kilometre olması öngörülüyordu. Yılda 10 milyar metreküp doğalgaz taşıma kapasitesili olarak tasarlanan projenin 7 milyar dolara mal olacağı ve yapımının 7 yıl süreceği belirtiliyordu. Ancak uzmanlar bu projenin hayata geçmesi için harcanan paranın neredeyse iki katı fazla olacağını vurguluyordu.

2 Ocak 2020'de Yunanistan'ın başkenti Atina'da İsrail, Yunanistan ve Güney Kıbrıs liderleri arasında EastMed Boru Hattı projesi sözleşmesini imzaladı. 19 Temmuz 2020'de ise İsrail hükümeti EastMed Boru Hattı projesini onayladı. Washington, imzadan iki yıl sonra projeden desteğini çekti. Yunan basınının hükümet kaynaklarına dayandırdığı haberlerde, ABD'nin, EastMed'e ilişkin çekincelerini gayriresmi bir yazı ile (non paper) Yunanistan, İsrail ve Güney Kıbrıs'a ilettiği bildirildi. ABD'nin dile getirdiği çekinceler arasında projenin ekonomik açıdan sürdürülebilir olmaması ve çevresel hassasiyetlere uzak olması gösterildi.

Öte yandan Türkiye de Libya'yla yapmış olduğu Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) anlaşması sonrası EastMed’in geçirilmesi planlanan deniz sınırlarını kontrol ettiğini ve projeye izin vereyeceğini belirtmişti.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da belirttiği gibi İsrail doğalgazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya aktarılması konusunda EastMed projesinden önce de gündeme gelmişti. İsrail doğalgazının Avrupa’ya doğrudan Türkiye’ye boru hattı ile aktarılmasının EastMed projesine göre çok daha ekonomik ve hayata geçirilmesinin daha kolay olduğu uzmanlar tarafından vurgulanıyor.

‘EastMed Boru Hattı projesi siyasi bir projedir’

Peki şimdi Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bu konuyu yeniden İsrail’le görüşmeye açması ne anlama geliyor? Doğu Akdeniz’deki dengeler bu durumdan nasıl etkilenir? Konunun uzmanları Sputnik’e değerlendirdi.

Emekli Tümamiral Cem Gürdeniz, “ABD’nin EastMed projesini destekleme kararından geri çekilmesi sürpriz olmadı” diyerek şunları söyledi:

Bu projeden başta İtalya çekilmişti. Projenin gerek sürdürülebilirlik gerek maliyet fayda analizleri yapıldığında ekonomik parametrelerin çok dışında olduğu zaten biliniyor. EastMed Boru Hattı projesi siyasi bir projedir. Türkiye’ye karşı Mavi Vatan’da geri adım atması için oluşturulan bir hamleydi. Yani hiçbir zaman ticari bir proje olmadı. İsrail’in kendi gazını dış pazarlara ihraç etmesi için en uygun rotanın Türkiye üzerinden olduğu bilinen bir gerçektir. Taraflar bu gerçeğe geri dönüyor. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli husus İsrail’in Türkiye’nin deniz yetki alanları sınırlarına saygı duyup duymayacağıdır. Bu konuda İsrail ile karşılıklı çıkar dengelemesi yapılmadan Türkiye’nin geri adım atması kabul edilmemelidir.

‘Türkiye Güney Kıbrıs’ı elimine etmiş olacak’

Enerji uzmanı Volkan Aslanoğlu ise Doğu Akdeniz gazının Avrupa’ya aktarılması için ilk başta konuşulan ideal yolun Türkiye üzerinden gitmesi olduğunu hatırlatarak sonrasında yükselen tansiyonun bunu sekteye uğrattığını ifade etti. Bu sürecin ardından EastMed Boru Hattı projesinin ortaya çıktığını ifade eden Aslanoğlu, şunları söyledi:

EastMed, maliyetlerin çok yüksek olması sebebiyle zor bir projeydi. Bir de doğalgaz fiyatları projenin başlangıç aşamasından bugüne epey arttı. Doğalgaz ulaşıbilen ve bu kadar pahalı bir şey olmadığı zamanlarda bile EastMed zaten çok yapılabilir bir proje değilken şimdi ekstra yapılamayacak bir proje haline geldi. Bölgedeki üreticiler arasında eli en güçlü olan İsrail. Güney Kıbrıs yönetimi İsrail’i takip etmek zorunda. Bu durumda İsrail ile Türkiye arasında bir yakınlaşma ve anlaşma olduğu senaryoda, Türkiye Güney Kıbrıs’ı elimine etmiş olacak. Bu yüzden de Türkiye adına oldukça başarılı bir strateji olabilir.

Türkiye’ye ne kazandırır?

“Türkiye’nin bir enerji merkezi haline gelmek için uzun süredir bir stratejisi var” diyen devam eden Aslanoğlu, Türkiye’nin bu projeden kazancısını ise “Doğalgazı Türkiye’den fiyatlayıp satmak gibi bir durum ortaya çıkabilir. Bu Türkiye’nin bir anda enerji politikası yapan bir ülke olması anlamına gelir. Tabii bunun yanı sıra maddi kazanç da sağlar” diyerek anlattı.